Ik ben een poëzielezer, al gaat de frequentie waarin ik poëzie lees op en neer. Er zijn maanden, soms jaren dat ik de ene dichtbundel na de andere verslind terwijl ook ik soms lange periodes geen letter poëzie verdraag. Ik houd niet bij welke dichtbundels er wanneer verschijnen, ik lees wat er op mijn pad komt. De bundel van Sjoerd de Jong was in de zeven jaar sinds verschijning nog niet op mijn pad gekomen.
Ik wist tot voor kort niet van het bestaan van de dichter Sjoerd de Jong.
Als liefhebber van de muziek van Bob Dylan kende ik de naam Sjoerd de Jong wel. De Jong recenseerde verschillende Dylan-platen, -boeken en –concerten voor NRC Handelsblad en Groene Amsterdammer, dáár ken ik De Jong van. En natuurlijk van zijn Dylan-biografie, in 1992 uitgegeven door Mets en in 2000 op herhaling door Mets & Schilt.
Ik leerde van het bestaan van de dichter Sjoerd de Jong in de kringloopwinkel in Alkmaar, afgelopen zomer. Daar stond de bundel Uit het lood, kosten 25 cent. Ik heb die bundel gekocht, een goed bestede 25 cent. Sjoerd de Jong kan schrijven.
Tijdens het lezen van deze dichtbundel van een Dylan-biograaf ontkwam ik er niet aan om – als Dylan-liefhebber – al lezende te denken, vrezen, hopen Dylan tegen te komen in de gedichten in Uit het lood.
En natuurlijk gebeurde dat ook, in het gedicht “Angst voor jongeren” las ik:
pak je geweten en schud het op
geef je avatar een zoen die klapt
sla die drummer, hou je koest
neem me mee naar Middelharnis
baby
Het was in eerste instantie het ritme van de woorden, de regels waar mijn Dylan-ogen achter bleven haken. De regels van De Jong staan in hetzelfde ritme als een van de songs van Dylans Basement Tapes, al kon ik niet gelijk de vinger er op leggen welke song dat dan moet zijn.
Op zo’n moment gaat het zeuren in mijn achterhoofd. Ik wil het weten.
Ik bladerde door de bundel van De Jong om te kijken of er ergens een verantwoording staat waarin verklaart wordt waarom deze regels mij zo aan Bob Dylan deden denken. Niet dus.
Was ik dan gek? Zag ik spoken? Is er niks Dylanesk aan deze regels?
Het bleef maar zeuren in mijn achterhoofd. Het was nu niet meer alleen het ritme, maar ook de eerste helft van die derde regel, “sla die drummer”, en wat in de regels daarna komt wat me aan Dylan deed denken.
En ineens, als een donderslag bij heldere hemel, wist ik het: in de song “Yea! Heavy And A Bottle Of Bread” (1967) zingt Bob Dylan het volgende couplet:
Now, pull that drummer out from behind that bottle
Bring me my pipe, we’re gonna shake it
Slap that drummer with a pie that smells
Take me down to California, baby
Take me down to California, baby
Take me down to California, baby
En nee, dit is niet hetzelfde als wat De Jong schrijft in “Angst voor jongeren”, maar er zijn zeker opmerkelijke overeenkomsten: er wordt in beide teksten de opdracht gegeven de drummer te slaan en “baby” wordt meegenomen naar respectievelijk Middelharnis en Californië.
Misschien is het toeval, misschien zie ik dingen die er niet zijn. Want als Sjoerd de Jong in zijn gedichten Bob Dylan citeert dan zou hij dit toch wel keurig onder het kopje “verantwoording” of “aantekeningen” achterin de bundel vermelden? Er staat geen verantwoording achter in Uit het lood. En dus denk ik misschien wel spoken te zien. Dat het allemaal toeval is, dat De jong helemaal niet bewust regels van Bob Dylan naschrijft. Bovendien zijn die overeenkomsten nou ook weer niet zó groot dat het onomstotelijk vast staat dat… Enfin, ik moet het maar gewoon vergeten, denk ik nog, en verder lezen.
Een paar bladzijden verder, het gedicht “O, man”:
het stripboekje en ik
alleen wij
we pakten de bus
de kleine chauffeur daarentegen
die lag thuis in bed
de volgende dag
met een neus vol pus
Ik ben niet gek! Sjoerd de Jong is een gedachtendief! Kijk maar, Bob Dylans “Yea! Heavy And A Bottle Of Bread” begint zo:
Well, the comic book and me, just us, we caught the bus
The poor little chauffeur, though, she was back in bed
On the very next day, with a nose full of pus
Dat is precies, maar dan ook tot op het woord precies hetzelfde!
Dat vind ik mooi zo’n ontdekking, alsof ik een deel van de code van De Jongs bundel Uit het lood heb gekraakt. Daar kan ik van genieten.
Nou is er misschien heel even de verleiding om hoog van de toren te gaan blazen, om heel hard te roepen dat Sjoerd de Jong publiekelijk aan de schandpaal genageld moet worden wegens het plegen van plagiaat. Dat is naar mijn mening helemaal niet nodig, onzin zelfs. Laat de rotte eieren en tomaten maar thuis. Sjoerd de Jong heeft zich laten inspireren, hij heeft enkele regels van Bob Dylan uit de oorspronkelijke context getild en ze een nieuw thuis gegeven, er iets eigens, iets De Jongs van gemaakt. Dat is geen plagiaat.
Daarmee lijkt de kous af. De Jong heeft in zijn bundel Uit het lood uit Bob Dylans “Yea! Heavy And A Bottle Of Bread” geciteerd en daar geen melding van gemaakt in zijn bundel. Het zij zo. Geen reden voor paniek of verontwaardiging.
Maar wacht, er is meer.
In 2016 kreeg Bob Dylan de Nobelprijs voor de Literatuur. De bekendmaking van het toekennen van de prijs aan Bob Dylan zorgde voor felle reacties, van zowel voor- als tegenstanders. Een van die felle tegenstanders is Ilja Leonard Pfeijffer. Op 8 december 2016 publiceerde hij onder de titel “Kan hij zich meten met grote dichters?” in NRC Handelsblad een stuk waarin hij probeert – ik schrijf met opzet ‘probeert’ – aan te tonen dat Bob Dylan de Nobelprijs niet verdient. Hij schrijft, na zijn oordeel te baseren op één vers uit “A Hard Rain’s A-Gonna Fall”, slechts één song uit een immens oeuvre, onder andere: “Duizenden dichters dichten beter dan Dylan en daarom is de bekroning belachelijk.”
Goed, het moge duidelijk zijn: Pfeijffer vindt – in tegenstelling tot ondergetekende – Bob Dylan geen groot dichter, niet Nobelprijs waardig.
Terug naar Sjoerd de Jong.
Op de achterzijde van De Jongs bundel Uit het lood staat een gloeiende aanprijzing van de bundel geschreven door Ilja Leonard Pfeijffer. Pfeijffer schrijft over Uit het lood: “We lezen iets wat we nog niet eerder zo hebben gelezen. Het is een bundel die mij wakker maakt en dat is heel uitzonderlijk. Wie verstand heeft van poëzie, kan zien dat er een rijpe, ervaren en moedige dichter aan het woord is.”
De ironie wil dat de lofprijzingen van Pfeijffer over de hele bundel van De Jong gaan, dus ook over de regels van Bob Dylan die in twee van de gedichten in Uit het lood zitten verstopt.
Pfeijffer houdt stiekem toch wel een beetje van Bob Dylans poëzie, want Pfeijffer heeft verstand van poëzie en Pfeijffer ziet dat in Uit het lood een “rijpe, ervaren en moedige dichter aan het woord is”.
Het leven is mooi, zeker voor de Uit het lood-lezende Dylanliefhebber.
Aanvulling 13 augustus
Na het plaatsen van bovenstaand stuk ontving ik van Sjoerd de Jong een sympathieke e-mail. Hij schrijft onder andere: 'Ja, dat heeft u goed gezien (het is ook vrij evident, natuurlijk, voor een Dylan- liefhebber), die passage in Uit het Lood is een verwijzing naar het kolderiek-absurdistische “Yea! Heavy And A Bottle Of Bread”.
Bedoeld zoals u het opvat, namelijk als Nederlandse hertaling, ingebed in een eigen context – of, zoals Pfeijffer het misschien zou noemen, een kort "intertekstueel" eerbetoon – zoals die bij Dylan zelf geregeld te vinden zijn.'
Zo is het. De Jong past hier het folkproces - zoals Dylan het ooit noemde - toe. Het hergebruiken van fragmenten van andermans teksten om tot een nieuw, een eigen geheel te komen.
Verder stuurde De Jong mij een link naar een artikel uit NRC Handelsblad van 2 februari 2015. "nrc.next vraagt", aldus het artikel, "deze week dagelijks een dichter om een gedicht te herschrijven." Op 2 februari 2015 was het de buurt aan Sjoerd de Jong, hij koos voor het hertalen / herschrijven van de door Bindervoet & Henkes gemaakte vertaling van "Yea! Heavy And A Bottle Of Bread".
De Jong schrijft in dit artikel onder andere:
"Juist dat ritme, het over elkaar buitelen van alliteraties of rijmwoorden [in 'Yea! eavy And A Bottle Of Bread'] die de opwinding van het op reis gaan suggereren (it’s a one-track town, brown, and a breeze too), kortom de geëxalteerde beweging die in de woorden zit, komt in de bestaande vertaling [van Bindervoet & Henkes], in mijn oren, te weinig uit. Al moet het Nederlands blijven. Vandaar de fruitmand en Franeker.
Toegegeven, Dylans absurdisme in dit nummer blijft ongrijpbaar, het is meer klank dan betekenis – maar naar Wichita ga je nu eenmaal niet in een bananenboot, of met een zilvervloot.
Misschien naar Middelharnis? Dylans slotzin Take me down to California, baby! (Bindervoet en Henkes: 'Ginder ligt El Silverado, joffer!') brul ik ten minste liever mee als: 'Neem me mee naar Middelharnis, schatje!'"
Het artikel sluit af met het naast elkaar zetten van de oorspronkelijke vertaling van Bindervoet & Henkes en de nieuwe vertaling van Sjoerd de Jong.
Yea! Heavy and A Bottle of Bread
Nou, het stripboekje en ik, we namen toen de bus
Maar de arme kleine chauffeuse lag alweer te kooi
Pal de dag erop, met haar neus vol met pus
Yo! Koppig en de zilveren vlooi!
Het is een land hier van kant noch wal, rede noch ka
Pak je barbiezen, lieve, we gaan ervandoor
Naar de Breziel, in een tros bananen
Grijp de buit, scheer je weg, we gaan de spekken voor!
Bindervoet & Henkes
Ja, klote, maar we hebben het druk
Het stripboekje en ik, alleen wij, we pakten de bus
Maar de kleine chauffeur, pech, die lag thuis in bed
Op de volgende dag, met een neus vol pus
Ja, klote, maar we hebben het druk
Het is een éénbaansweg, bruin en met een briesje
Pak het vlees in, schat, we gaan op pad
Naar Franeker, met een fruitmand op
Grijp het geld en schiet op, want we hebben beet
Sjoerd de Jong
Je hoeft geen genie te zijn om te zien dat de vertaling van De Jong beter is, simpelweg omdat die beter bij het origineel blijft en - met name in de eerste paar regels - beter het ritme van de song "Yea! Heavy And A Bottle Of Bread" vangt dan de vertaling van Bindervoet & Henkes.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten