Een verzamelelpee hoort eigenlijk niet thuis in dit rijtje van studio en live elpees, maar de geschiedenis van Bob Dylans eerste verzamelplaat is te mooi om onvermeld te blijven. Vooral ook omdat er in 1966-67 maar liefst drie verschillende platen verschenen onder dezelfde noemer.
Uitgebracht: 27 maart 1966
Fotograaf: Jerry Schatzberg
Art-director: ?
Het is de verdienste van mijn gastheer hier op deze blog, om de precieze verschijningsdatum te ontdekken van de allereerste compilatie van Bob Dylan (Bob Dylan in Nederland 1965-1978 – Tom Willems, 2011). Op 27 maart 1966 - dag op dag één jaar voor de Amerikaanse uitgave - bracht de Nederlandse afdeling van CBS immers al een plaat uit met de titel: Bob Dylan’s Greatest Hits.
Als ondertitel voor deze compilatie staat in de linkerbovenhoek de kreet: ‘No One Sings Dylan Like Dylan’. Die slogan werd door Columbia gelanceerd in Engeland op 21 juni 1965, ter promotie van Bringing It All Back Home.
Op de hoes prijkt een foto gemaakt door Jerry Schatzberg, op 28 januari 1966, tijdens de sessie voor de hoes van Blonde on Blonde. Daarbij poseerde Dylan met allerhande voorwerpen die in de fotostudio aanwezig waren. De keuze voor de hoes valt op een foto van Dylan met in zijn ene hand een sigaret, terwijl hij met de andere een extra large versie van een Zippo aansteker omhoog houdt.
Op de achterzijde van de hoes staan opnieuw de songtitels, plus de foto’s van Dylans van de tot dan toe verschenen albums.
Doordat deze uitgave op de markt is gebracht, nog voor Blonde on Blonde is verschenen, ontbreken songs van die dubbelelpee tussen de 12 vermelde nummers.
Uitgebracht: december 1966
Fotograaf: Jerry Schatzberg
Art-director: ?
Negen maanden later, verschijnt in Groot-Brittannië en Ierland een gelijkaardige plaat onder de titel Greatest Hits. Er staan evenveel nummers op als op de Nederlandse uitgave, maar omdat Blonde on Blonde inmiddels is verschenen, is er deels een andere selectie gekozen.
Veelal staat 1967 aangegeven als verschijningsdatum, waarbij er gemakshalve van wordt uitgegaan dat de plaat zowat gelijk met de Amerikaanse tegenhanger is uitgebracht. De plaat duikt echter op 14 januari 1967 voor het eerst op in de Britse hitlijsten, waardoor een uitgave in de laatste week van december 1966 waarschijnlijker is.
Belangrijker echter voor dit verhaal is dat deze Britse compilatie een andere hoesontwerp heeft. Op de foto staat een voor zich uit starende Bob Dylan, tegen een witte achtergrond en onder zijn arm een portet van een Bijbels uitziende man.
Net als voor de Nederlandse compilatie is ook deze foto afkomstig uit dezelfde fotosessie van Jerry Schatzberg (28 januari 1966). We zien Bob Dylan die peinzend voor zich uit staart, met in zijn armen een boek met een afbeelding van een Bijbels uitziende oude man.
Het portret is een fragment van De aanbidding der wijzen, een schilderij van Peter Paul Rubens uit 1624. Het is de omslagfoto voor een boek van Jacques Lassaigne, uitgegeven in New York in 1958, met als titel Flemish Painting from Bosch to Rubens.
Uit andere foto’s waarop Dylan met het boek is te zien, blijkt de foto voor de hoes te zijn gespiegeld, zodat er links plaats is voor het logo van de platenmaatschappij en rechts voor de titels van zowel het album als de songs.
De achterzijde van de hoes is erg vergelijkbaar met de Nederlandse versie: de songtitels plus de foto’s van de tot dan toe verschenen albums – echter, omdat er slechts plaats is voor zes foto’s, ontbreekt er eentje: Another Side of Bob Dylan.
Uitgebracht: 27 maart 1967
Fotograaf: Rowland Scherman
Fotograaf achterzijde: David Gartner en Fred Hammerstein
Poster: Milton Glaser
Art-director: John Berg
In juli 1966, tijdens een pauze in Dylans wereldtournee, komt het nieuws dat de zanger zou zijn gevallen met zijn motorfiets. Vanuit het Dylankamp is er geen verdere communicatie en de man lijkt van de aardbol verdwenen. Dit leidt vanzelfsprekend tot veel speculatie: Dylan zou dood zijn, of minstens zijn nek gebroken hebben. Kwatongen opperen dan hij is opgenomen in een ontwenningskliniek.
In elk geval: Dylan heeft het perfecte excuus om de immense druk van zijn frêle schouders te halen. Zijn manager, Albert Grossman zegt al zijn verplichtingen af: de tournee geschrapt, de plannen voor de uitgave van een boek, toneelstuk en een film opgeborgen. Het platencontract wordt opgezegd en er is dus geen verplichting meer om de studio in te duiken.
Columbia Records meent dat hiermee het hoofdstuk Dylan is afgesloten en komt met het voorstel om een verzamelelpee uit te brengen. De tijd is er rijp voor, want recent hebben grote namen als The Rolling Stones (Big Hits (High Tide and Green Grass) – maart 1966), The Beach Boys (Best of the Beach Boys - juli 1966) en The Beatles (A Collection of Beatles Oldies – december 1966) hun werk voor het eerst gebundeld.
Dylan ziet zoiets echter niet zitten en weigert elke medewerking. Hij wil zelfs niet poseren voor de hoesfoto.
Dus moeten de ontwerpers van de hoes creatief omspringen met materiaal uit het archief.
‘Dylan had hier niets in te zeggen,’ legt fotograaf Rowland Scherman in 2013 uit aan Ben Yakas . ‘In zijn contract stond dat hij zijn veto kon stellen wanneer hij een foto maar niets vond, maar hij was niet langer onder contract. Hij kreeg een maand later of zo een nieuw contract [eigenlijk pas op 21 augustus 1967], maar tussen beide contracten in had hij geen inspraak.’
Voorzijde
Rowland Scherman is een freelance fotograaf. Zijn werk verschijnt voornamelijk in het tijdschrift Life.
Hij maakt de opmerkelijke foto op de voorzijde van de hoes op 28 november 1965. Die dag treedt Bob Dylan op in Coliseum in Washington DC. Scherman woont vlak bij de concertzaal en bezoekt het concert, samen met zijn vrouw. Een goede fotograaf heeft altijd zijn toestel bij en Rowland gebruikt zijn perskaart om backstage te raken.
In het boek Encounters with Bob Dylan (Tracy Johnson - Humble Press, 2000) vertelt Scherman zijn verhaal: ‘Dylan stond in die blauwe spot, een nummer te zingen waarvan ik me de titel niet meer herinner. Ik zette een 300 mm (lens) op en zag meteen het hele plaatje: het haar, de halo, de harmonica – de drie h’s. Ik deed: klik, klik, klik - zes of zeven foto’s.
Ik riep: “Hartelijk dank. Ik ben ervandoor.” Ik bleef niet wachten. Beter dan dit wordt het niet, dacht ik. Snel weer de zaal in, voor de rest van het concert.’
Een hele tijd later toont Rowland de foto’s aan de verloofde van zijn zus: John Berg – die toevallig werkt bij de ontwerpafdeling van Columbia Records. ‘Hij bekeek het stapeltje - het was een paar centimeter dik en bij de derde foto zei hij ‘Dit wordt de volgende hoes’. Het ging sneller dan ik nodig heb om je dit te vertellen.’
Berg biedt hem 300 dollar voor een foto en Sherman hapt toe. ‘Dat was mooi verdiend in die tijd. Dat was toch wel een paar maanden huur.’
‘John Berg had een prima inzicht,’ gaat Scherman verder. ‘Hij vergrootte het beeld, sneed het uiterst nauw aansluitend bij en spiegelde het dan zodat [Dylan] de andere kant uitkijkt. En dan zette hij die titels bovenaan in het hoofd.
Het was mijn idee om hem in tegenlicht te fotograferen – dat was misschien zelfs nooit eerder vertoond op de hoes van een plaat - maar het was zijn design dat er zo ’n sterk beeld van maakte.’
‘Waar ik achteraf enorm van staat te kijken, is dat hij nu een van de iconen van de jaren zestig is. Daar ben ik ben enorm trots op. Plus het feit dat het nu is opgenomen in de Library of Congress.’
Achterzijde
Voor de achterzijde van de hoes vindt Berg een gelijkaardige foto van Dylan in tegenlicht.
Over deze foto niet veel is geweten. Enkel twee namen: David Gartner en Fred Hammerstein.
In mijn speurtocht naar informatie vind ik niets over Hammerstein, maar Gartner blijkt een Facebook account te hebben. Hij was de officiële fotograaf van Playboy en dus vooral gespecialiseerd in het vereeuwigen van bunny’s en allerhande beroemdheden op party’s. Wanneer ik hem contacteer, is hij bereid op mijn vragen te antwoorden. Hij herinnert zich vaag: ‘Die foto werd gemaakt in Queens New York op tennisvelden, nu heet dat daar Arthur Ashe Stadium. Ik was fotograaf en Fred Hammerstein. 1968’
Ik vraag hem of dit misschien het Forest Hills Tennis Stadium in New York kon zijn. Op 28 augustus 1965 gaf Dylan er het openingsconcert van zijn eerste tournee mét band, voor 15 000 toeschouwers.
Gartner bevestigt de datum en locatie. Hij voegt er aan toe: ‘Ik herinner me dat de foto genomen werd van achter het podium. Hij draaide zich om naar het gordijn en de spot achter hem deed zijn haar oplichten.’
Over het waarom van die twee namen, legt hij uit: ‘Het was mijn opdracht om Bob Dylan te fotograferen [in opdracht van de promotor van het concert, Jerry Weintraub] en omdat Fred Hammerstein mijn medewerker was, vond ik het niet meer dan fair om beide namen er onder te zetten.’
In ieder geval: deze foto is dus zelfs drie maanden eerder gemaakt dan die van Scherman aan de voorzijde. Mogelijk zag John Berg de gelijkenis en nam dit als vertrekpunt.
Poster
Art-director John Berg heeft dus al twee portretten van Dylan waarop je eigenlijk zijn gezicht niet kunt zien, terwijl hij toch onmiddellijk herkenbaar is. Hij komt met het geweldige idee om er een nog een derde portret toe te voegen: een poster op groot formaat (83,8 x 55,86 cm), als een extraatje in de hoes.
Het ontwerp is niet helemaal nieuw. Push Pin Studios had plannen om de poster uit te brengen, wanneer John Berg hen contacteert. De poster is ontworpen door een van de oprichters van de studio: Milton Glaser.
Milton Glaser is een grafisch designer (die in 1976 het I♥NY logo voor de stad New York zal bedenken). Hij is daarenboven bevriend met Dylans manager Albert Grossman.
Het ontwerp is onrechtstreeks het gevolg van die vriendschap: Grossman gaf hem de opdracht een ontwerp te maken voor de kaft van boek dat Dylan aan het schrijven was: Tarantula.
Glaser laat zich hiervoor inspireren door een werk van de Franse kunstenaar Marcel Duchamp: Self Portrait in Profile, uit 1957 (of 1959?). Net als Duchamp tekent hij het gezicht in profiel, als een
eenkleurig vlak tegen een witte achtergrond. Hierdoor komt de klemtoon op de weelderige haardos van de zanger, die hij in kleurige kronkelende lijnen weergeeft. Het lange haar was op dat moment een symbool van vrijheid en non-conformiteit en sprak de fans van Dylans muziek zeker aan.
Omdat het boek on hold is en het zonde is om zo’n mooi beeld te laten verloren gaan, speelde Glaser met het idee om het als poster uit te geven.
Berg suggereert om enkele aanpassingen aan te brengen. Bij de oorspronkelijke versie was het haar in bruin en blauw. Berg vraagt meer kleur. Ook het voorstel van de ontwerper om een harmonica op houder bij te tekenen, vindt Berg overbodig.
Grammy
De foto van Scherman en het design van John Berg en diens baas Bob Cato winnen een Grammy voor beste hoes in 1968. Tot ergernis van de fotograaf staat zijn naam verkeerd gespeld op het beeldje - net als op de hoes trouwens – en bovendien is de trofee al beschadigd bij ontvangst. ‘Bedankt daarvoor,’ gromt Scherman, ‘Schrijf mijn naam correct en stuur me een nieuwe Grammy. Nooit meer iets van hen gehoord.’
Van de verzamelelpee gaan vijf miljoen exemplaren over de toonbank – een veelvoud van wat er van de reguliere elpees van Bob Dylan wordt verkocht.
Naschrift.
Nederlandse uitgave: Bob Dylan's Greatest Hits Vol. 2
Uitgebracht: maart 1967
Fotograaf: ?
Fotograaf achterzijde: W. Kühn
Art-director: ?
In dezelfde maand waarin de Amerikaanse Bob Dylan’s Greatest Hits verschijnt, komt Columbia Nederland/Duitsland met een vervolgelpee: Bob Dylan’s Greatest Hits Vol. 2. Hierop staan wel een aantal songs van Blonde on Blonde.
Over de foto’s voor deze hoes kan ik echter helemaal geen informatie vinden. De fotograaf van de foto op de voorzijde, waarop Dylans hoofd te zien is in het licht van een groen spot, staat nergens vermeld.
Op de achterzijde staat ene W. Kühn vermeld, waarschijnlijk voor het zwart-wit portret waarbij voornamelijk Dylans rug te zien.
Mocht iemand wat info hebben, dan hoor ik dat graag.
De vele verschillende uitgaven zorgen voor flink wat verwarring. Zo vertelde me iemand uit Zweden dat toen hij, begin jaren negentig cd’s van Bob Dylan begon te kopen, er enkel de Britse Greatest Hits en de Nederlandse Vol. 2 in de winkels lagen. De Amerikaanse Bob Dylan's Greatest Hits Vol. II (uit 1971 – waarover later meer) was enkel verkrijgbaar als import.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten