Desolation Row door Jochen Markhorst (voorpublicatie)


Afgelopen 3 maart plaatste Tom hier “Desolation Row - Down at the End of the Lonely Avenue of Broken Dreams”. Dat was het eerste hoofdstuk van mijn uit de hand gelopen poging om een artikel te schrijven over “Desolation Row”. Het leidde uiteindelijk tot een boek met zeventien hoofdstukken (verkrijgbaar via Amazon). Een ander hoofdstuk, Hoofdstuk 6, “As Tears Go By”, stond hier op 18 maart. Hieronder een derde en laatste deel: Hoofdstuk 15, over de dappere vertaalpogingen.

15      De pagodes van de verwoeste stad

I         Het Japanse nachtlied

Vertalen van poëzie is glad ijs. Een van de mooiste voorbeelden uit de wereldliteratuur betreft het klassieke miniatuurtje van Goethe, "Wanderers Nachtlied" uit 1780:

Ueber allen Gipfeln
Ist Ruh',
In allen Wipfeln
Spürest Du
Kaum einen Hauch;
Die Vögelein schweigen im Walde.
Warte nur! Balde
Ruhest du auch.

In 1902 vertaalt een Japanse student in Duitsland het gedicht naar het Japans en het wordt in Japan gepubliceerd. Een Franse student wordt geraakt door dit “Japanse” miniatuurtje en vertaalt het in 1911 naar het Frans. Een Franse japanoloog is zo vriendelijk om dat voor een Duitse collega te vertalen, en zo wordt het als een Japans gedicht in een literatuurtijdschrift onder de titel "Japanisches Nachtlied" afgedrukt:

Stille ist im Pavillon aus Jade
Krähen fliegen stumm
Zu beschneiten 
Kirschbäumen im Mondlicht.
Ich sitze
Und weine.

Het waarheidsgehalte van dit curieuze verhaal is omstreden, maar sinds de jaren 60 van de vorige eeuw blijft het hardnekkig de ronde doen als afschrikwekkend voorbeeld voor poëzievertalers.
Hoe dan ook dapper zijn de vertaalpogingen van "Desolation Row". Niet alleen voor covers; er zijn nogal wat “droge” vertaalpogingen ondernomen, vertalingen die de liedtekst als een gedicht, dus los van de muziek, behandelen.
Het mag, van de rechthebbenden, maar de firma Dylan stelt wel eisen aan de vertaler. Althans, dat is wat de Duitse vertalers Carl Weissner en Walter Hartmann voorin hun mammoetwerk Bob Dylan Songtexte 1962-1985 schrijven:

“In de licentieovereenkomst voor deze Duitse uitgave eist Bob Dylan dat het rijm van het origineel zo veel mogelijk behouden dient te blijven. Bewerkingen als deze zijn altijd problematisch. In veel gevallen is het onvermijdelijk om af te wijken van de inhoud van het origineel. Het moge duidelijk zijn dat de mate, hoever men daarbij mag gaan, nogal discutabel is. Wij hebben gepoogd om het binnen verdedigbare grenzen te houden, zonder daarbij half werk af te leveren.” 

Het is een bizarre, onredelijke eis, “het rijm van het origineel te behouden”, en het vertelt twee dingen:

1) Dylan vindt de vorm belangrijker dan de inhoud
2) Dylan heeft geen kennis van vreemde talen

Of hij denkt, laat ik die Duitsers eens gek maken, dat kan ook. In elk geval doen veel vertalers, Carl en Walter ook, flink hun best om dat abcb-rijmschema aan te houden - met alle gevolgen voor de inhoud van dien.
They’re painting the passports brown, bijvoorbeeld, wordt bij Weissner & Hartmann Sie bräunen ihre Pässe, Blatt für Blatt - want het moet twee regels later rijmen met Der Zirkus ist in der Stadt. Maar terugvertalend staat er zoiets als They tan their passports, sheet by sheet. Inhoudelijk nogal afwijkend. De vaag beklemmende dreiging is verdwenen (“bruin verven” is een actieve, agressieve handeling, “bruin worden in de zon” een vredige en passieve gebeurtenis) en Blatt für Blatt is gewoon kinderachtig.
Verwijtbaar is het niet. Het is een onmogelijke opgave, om én de rijm te behouden, én sfeer, ondertoon en meerduidigheid in stand te houden. Dubieuzer zijn sommige keuzes die buiten de rijm vallen, maar desondanks nogal afwijkend worden vertaald. Ophelia’s iron vest wordt een Keuschheitsgürtel (kuisheidsgordel). Dr. Filth krijgt de vervreemdende naam Dr. Schmant (wat “zure room” is - als aanduiding voor “viezigheid, smurrie” is het erg ongebruikelijk). Casanova krijgt een hersenspoeling, de mensen zijn niet “expecting rain”, maar “denken terug aan de dag dat het regende” en stijfjes zegt Cinderella: “Ik kan meteen zien of iemand trouw is” (haar naam is Aschenputtel in het Duits, dus heeft hetzelfde ritme en evenveel lettergrepen, maar wordt vreemd genoeg niet vertaald).
Overigens is de vertaling op zich een zeer respectabele tour de force, met veel meer uitstekende taalvondsten dan merkwaardige beslissingen.

II        Korporaal Adolf
    
De Italiaanse versie heeft een soort van officiële stempel van goedkeuring van de meester zelf. De Romeinse “prins der singer-songwriters”, il principe dei cantautori, Francesco de Gregori is opgevallen met "Non Dirle Che Non È Così", zijn versie van "If You See Her, Say Hello". Het lied wordt door il maestro zelf geselecteerd voor de Dylanfilm Masked And Anonymous (2003) en Francesco krijgt op de hoes ook nog eens een eervolle vermelding: “de legende van de Italiaanse popmuziek”.
De bijdrage aan de geluidsband is feitelijk vrij gering. Over de scène waarin Jack Fate met de bus arriveert bij zijn hotel horen we, ruw aan elkaar geplakt, de eerste veertig en de laatste vijftien seconden. Maar het bemoedigt Francesco om in 2015 een heel album vol te zingen met Dylancovers: De Gregori Canta Bob Dylan: Amore E Furto, met vrij veilige, maar vooral wonderschone bewerkingen. Tja – in het Italiaans klinkt alles goed, natuurlijk.
De vertaling "Via Della Povertà" is al jaren daarvoor gemaakt, in 1974, samen met die andere Italiaanse legende Fabrizio De André, voor diens zevende album Canzoni. De plaat opent ermee, in een arrangement dat identiek is aan Dylans origineel (akoestische gitaar, tweede gitaar voor “Spaanse” versieringen, een bas en voor het laatste couplet een harmonicasolo).
Het rijmschema wordt ook hier keurig gevolgd, maar inhoudelijk zijn de afwijkingen rigoureuzer dan in de Duitse vertaling - onnavolgbaar soms, maar vaker nog dappere pogingen om een narratieve structuur een couplet binnen te smokkelen, en altijd welluidend.
De tight-rope walker uit het eerste couplet wordt onvervaard geschrapt en de blinde commissaris krijgt een iets zwaardere rol:

il commissario cieco dietro la stazione
per un indizio ti legge la sfortuna
e le forze dell'ordine irrequiete
cercano qualcosa che non va

(De blinde commissaris achter het station
voor een hint voorspelt hij je onheil
en de rusteloze ordebewaarders
zoeken naar iets dat niet werkt)

Ter compensatie verzinnen de beide Italianen nieuwe bijrolspelers. Uit het niets, maar wel geheel in stijl. Zoals in het Ophelia-couplet:

I tre Re Magi sono disperati
Gesù Bambino è diventato Vecchio
e Mister Hyde piange sconcertato
vedendo Jeckyll che ride nello specchio.

(De drie wijzen zijn wanhopig,
Baby Jezus is oud geworden
en Mr. Hyde huilt ontdaan
Hij ziet de lachende Jekyll in de spiegel)

Elders voegen de Italianen onbekommerd sturende hints en ondylaneske verduidelijkingen toe. Wegens zijn “sensualiteit” wordt Casanova gestraft met verkrachting, de kapitein van de Titanic schreeuwt niet: “Which side are you on,” maar dat er nog vrije plekken in de reddingsboten zijn.
Nog ingrijpender zijn de “aanpassingen” in het superhuman-couplet. De gevangenen worden naar de nabije Calvarie gesleept en daar verklapt korporaal Adolf dat zij allemaal “door de schoorsteen” zullen gaan. Dat laat aan duidelijkheid weinig te wensen over.
Maar "Via Della Povertà" heeft vooral een dappere afronding, mét een gewaagde omkering:

La tua lettera l'ho avuta proprio ieri
mi racconti tutto quel che fai
ma non essere ridicola
non chiedermi "come stai",
questa gente di cui mi vai parlando
è gente come tutti noi
non mi sembra che siano mostri
non mi sembra che siano eroi
e non mandarmi ancora tue notizie
nessuno ti risponderà
se insisti a spedirmi le tue lettere
da via della Povertà.

(Ik kreeg je brief gisteren
waarin je me vertelt wat je allemaal doet
maar doe niet zo belachelijk
vraag me niet “hoe gaat het?”
die mensen waarover je het hebt
dat zijn mensen zoals wij allemaal
het lijkt mij niet dat het monsters zijn
het lijkt mij niet dat zij helden zijn
en stuur me verder geen nieuwtjes meer
niemand zal je antwoorden
als je erop staat me je brieven te sturen
vanaf de Straat der Armoede)

… waarmee De Gregori & De André er geen twijfel over laten bestaan dat de voorgaande negen coupletten de inhoud van “de brief” samenvatten, maar ook het decor omflippen; de ik-persoon is zelf niet op Desolation Row, maar verwijt de briefschrijver juist dat zij/hij daar wél is.
De versie die De Gregori dan in 2015 realiseert is stukken opgesmukter dan die van zijn inmiddels overleden kompaan De André, maar niet minder fraai. Met een vergelijkbare stomp als de Bob Weir/Dylan-Unplugged versie, mét “Spaanse” versieringen en verder een stevige rockaanpak met hoog meeswinggehalte.
Wel heeft De Gregori zijn eigen vertaling compleet herzien. De Drie Wijzen en baby’tje Jezus zijn weer verdwenen, net als korporaal Adolf en het hele Ophelia-couplet. En het laatste couplet is weer veilig vaag:

La tua lettera è arrivata proprio ieri
Quando è mancata l'elettricità
Ora, per favore, non essere ridicolo
Non starmi a chiedere come va
Questa gente di cui mi vai parlando
Non ha carattere, non ha fisionomia
Ho dato a tutti quanti un'altra faccia
E ho usato nomi di fantasia
D'ora in avanti, ti prego, non insistere
Comincio a leggere con difficoltà
Sempre che non mi mandi le tue lettere
Da via della povertà

(Je brief is gisteren aangekomen
Toen er geen stroom was
Doe alsjeblieft niet zo belachelijk
Vraag me niet hoe het gaat
Die mensen waarover je het hebt
Ze hebben geen karakter, geen smoel
Ik heb ze andere gezichten gegeven
En fantasienamen
Ik verzoek je verder niet aan te dringen
Ik begin moeilijk te lezen
Tenzij je me je brieven stuurt
Vanaf de Straat der Armoede)

III       From the West down to the East       

Een Franse vertaler negeert het rijmgebod en vertaalt zeer letterlijk. Behalve de titel en daarmee ook de stokregel: Le Couloir de la Désolation - “de desolate gang”, dus. Die ingreep verantwoordt Pierre Langlois-Berthelot ook: het werk is “een van zijn meest metaforische en soms ondoorgrondelijke gedichten”, en gaat over de doodstraf. De formulering “Desolation Row” refereert aan “death row”, weet Pierre.
In Nederland maakt veteraan Ernst Jansz in 2010 furore met zijn Dylantribuutplaat Dromen Van Johanna en aansluitende theater-tournee. De vertalingen heeft hij zelf gemaakt en vooral die van "De Verlorenstraat" is nogal krom (alle mensen die jij noemde / zo gauw voel jij je niet beschaamd / ik sorteerde hun gezicht opnieuw / en gaf hun een nieuwe naam). Jansz blijft zowel aan rijmschema als aan inhoud trouw, vandaar.
Noors ("Lågfot Aveny"), Zweeds ("Hopplöshetens Gränd", Allee der Wanhoop), Pools ("Ulica Krach", Crash Straat), Russisch ("Отчаяние", wanhoop), Japans ("廃墟の街", haikyo no machi, Verwoeste Stad)… meer dan een halve eeuw later worstelen ook ver buiten het Avondland ambitieuze Dylanfans met “Desolation Row”.
Het wachten is op een tweeëntwintigste-eeuwse Duitse japanoloog die in een oud tijdschrift "Verwoeste Stad" ontdekt, een hartverscheurende ballade over Hiroshima erin vermoedt, het naar het Duits vertaalt, wat dan weer door een Engelse student wordt opgepikt…

De Hoezen #24 - door Patrick Roefflaer


26– Knocked Out Loaded

Uitgebracht: 14 juli 1986
Tekening: Harry Lemon Pankhurst
Art-director: Charles Sappington

De hoes van Bob Dylans 24ste studio album is er een die haar geheimen maar met moeite prijsgeeft. 
Op de hoes staat een schilderij waarop drie figuren te zien zijn: twee mannen zijn aan het vechten en een meisje staat op het punt een aarden kruik op het hoofd van een van hen stuk te slaan. Op de achtergrond een lemen hut met een dak van stro. Het tafereel lijkt zich allemaal af te spelen in het Wilde Westen, in Texas of zo. De bandido die hoofdpijn mag verwachten, zou een Mexicaan kunnen zijn en de señorita een sexy geklede Indiaanse.

De verhoudingen van de illustratie kloppen niet. Alsof een van oorsprong rechthoekige afbeelding is vervormd tot een vierkant, waardoor de figuren gedrongen zijn en uitgezet in de breedte.  
Bovenaan de afbeelding prijkt, in zwart omrande oranje letters, de naam Bob Dylan. Schuin boven de vechtende mannen is de titel aangebracht in zwarte hoofdletters: KNOCKED OUT LOADED.

Diezelfde afbeelding en opmaak worden identiek herhaald op de achterzijde.

Hoewel op de binnenhoes zo’n 120 personen worden bedankt, blijven de credits erg vaag.  Wat het gehele hoesontwerp betreft is het enige concrete: “Album Art: Charles Sappington”.

Charles R. Sappington
In het midden van de jaren negentig publiceert Rod MacBeath in het fanzine The Telegraph een reeks artikelen over de hoezen onder de titel ‘Looking Up Dylan’s Sleeves’. In het vijfde deel meent hij dat Charles Sappington  zich gebaseerd heeft voor de illustratie op een scene uit de Western ‘Duel in the Sun’, van King Vidor uit 1946. Hij komt tot die conclusie omdat de ik-figuur (Bob Dylan?) in de song ‘Brownsville Girl’ vertelt dat hij een film gezien heeft met Gregory Peck. Uit de verdere beschrijving blijkt het echter te gaan om ‘The Gunfighter’ (1950) van Henry King.  Peck speelt de hoofdrol in beide Western en zijn tegenspeelster in ‘Duel in the Sun’, Jennifer Jones, speelt daarin een halfbloed Indiaanse.

Pas 23 jaar na het uitbrengen, wordt een tipje van de sluier gelicht. Op 1 mei 2009 publiceert The Houston Chronicle een interview met Charles R. Sappington. (Dat vind je hier: https://www.chron.com/entertainment/music/article/Former-Houstonian-keeps-Dylan-album-cover-secrets-1732522.php)
Op de vraag of hij de afbeelding heeft gemaakt, antwoordt Charles: “Ik verzorgde het geheel. De afspraak was … Ik beloofde hen er niets over te zeggen. Er was een reden en die had te maken met rechten. Er waren wat legale problemen met die hoes. Ik denk dat er inmiddels genoeg tijd is overheen gegaan, maar ik moet mijn gelofte houden, tenzij ik toestemming krijg van het Dylan kamp. Ik kan enkel zeggen dat Bob Dylan me de oorspronkelijke afbeelding heeft gegeven en dat ik het beeld vervormd heb.”

Verder wil hij nog kwijt dat er oorspronkelijk een fotograaf aangezocht was om wat foto’s te maken van Dylan en Tom Petty. “Ik hoorde dat Dylan ze even bekeek en dan alles in de vuilnisemmer gooide. Hij vond enkel een Polaroid test-foto goed. Dat was het eerste dat ze me gaven. Ik probeerde er wat van te maken, maar dat vonden ze maar niks en daarna ging het een andere kant uit. Dat is alles wat ik daarover kwijt kan.”

Wel wil hij het nog even hebben over de lijst bedankingen. “Die was eerst veel korter: een twintigtal namen.
Bob zei me dat hij ze niet gedrukt wou hebben. Hij wou ze handgeschreven, maar ook weer geen kalligrafie. Ik riep mijn toenmalige vrouw ter hulp. Zij volgde een cursus landschapsarchitectuur aan het  UCLA. Ze hield van tekenen en schoonschrift.
Ik bezorgde een voorbeeld aan Bob en hij vond het prima. Maar elke dag belde hij met nieuwe namen voor op de lijst. De ochtend dat alles naar de drukker moest, kwam hij nog met vijf nieuwe namen. Mijn vrouw stond op het punt naar haar werk te vertrekken en ik riep: Wacht, dit moet je nog even doen. Ze ging zitten en deed het even.”

Wanneer het artikel, de volgende dag, op het Dylanforum Expecting Rain wordt besproken, blijkt er toch nog verwarring te zijn of Sappington de afbeelding nu al dan niet heeft gemaakt. Hij zelf (of iemand die zich voor hem uitgeeft) meldt zich daarop aan bij het forum (onder het pseudoniem Notherelong) om dit duidelijk te stellen:

“Ten eerste meldt de credit op de hoes ‘Album Art: Charles Sappington’ en niet afbeelding door Charles Sappington.
Ten tweede is het beeld helemaal niet afkomstig van een film met Gregory Peck. Als je wilt weten waar het vandaan komt, moet je dat maar vragen aan BD.
[…]
met achting
Charles Sappington”

Pulp Fiction
Het duurt nog eens vijf jaar eer de waarheid aan het licht komt. In juni 2014 plaatst top Bob Dylan researcher Scott Warmuth, op zijn Facebook pagina en zonder enige commentaar, een omslag van een pulp tijdschrift uit de reeks Spicy-Adventure Stories. Dylanfans herkennen de afbeelding onmiddellijk als de lang gezochte bron voor de afbeelding op de hoes van Knocked Out Loaded.
Het betreft het verhaal Daughters of Doom, geschreven door E. Hoffman Price, uitgegeven in januari 1939 en geïllustreerd door ene H.L. Parkhust.
Harry Lemon Parkhurst blijkt net als Robert Zimmerman afkomstig te zijn uit Minneapolis, MN. Hij werd er geboren in 1876, maar verhuisde met zijn ouders naar Chicago, waar hij studeerde aan het Art Institute. In 1899 trok hij naar New York waar hij freelance illustrator werd voor allerhande tijdschriften. Het gaat hem voor de wind tot de markt instort door de Grote Depressie.
Hij schakelt noodgedwongen over op het illustreren van pulp blaadjes. Die worden verkocht in kraampjes en moeten het dus niet hebben van de adverteerders.  Hij werkt door tot zolang zijn ogen het toelaten. De laatste jaren van zijn leven brengt hij door in het blindeninstituut in Huntington, NY, waar hij overlijdt in 1962 op 86 jarige leeftijd.
Dylan vond de illustratie in een boek: The Pulps: Fifty Years of American Pop Culture, samengesteld door Tony Goodstone – de eerste man op de lijst van mensen die worden bedankt op de binnenhoes van Knocked Out Loaded.

In haar memoires, gepubliceerd in 2016,  als Seeing The Real You At Last: Life And Love On The Road With Bob Dylan, verhaalt Bobs toenmalige vriendin Britta Lee Shain over het moment waarop de illustratie werd gekozen: 

“[Bob] is op zoek naar een albumhoes, een soort detective-tijdschrift uit de jaren '50. Ik vertel hem dat ik een vriend heb, Tony Goodstone, met een ongelooflijke verzameling oude filmposters. Waarop Bob zegt: 'Laat hem komen. Morgen.'
Tony is een zwaargebouwde acteur, schrijver en antiekrestaurator […] die ik ontmoette tijdens een toneelstuk in North Hollywood. Hij heeft het ultieme boek over pulpkunst geschreven: The Pulps: Fifty Years Of Pop Culture.

Tony komt naar Bobs huis in Malibu
“We zitten met z'n drieën aan de ronde redwood-tafel en buigen ons over mogelijke foto's voor de hoes. 'Dit is ‘em!', roept Bob plots, terwijl hij een prent uit de jaren ‘40 aanwijst. De afbeelding toont een in sarong geklede vrouw die met een urn op het hoofd van een man slaat.
"Ik zal kijken hoe het zit met de rechten", zegt Tony.
'Laten ze ons aanklagen', antwoordt Dylan.”

Britta Lee Shain staat in de lijst vermeld als ‘Rita & Britta’.  Daarin staan trouwens opvallend veel vrouwennamen vermeld: Annette, Vanessa, Clara, Helena, Nicole, Sharon, Carol… Sommigen krijgen een volledige naamsvermelding (Carole Childs, Clydie King,…), bij anderen volstaat een cryptische beschrijving (The Baroness, The Duchess, …).

Achteraf zijn er namen bij die een belletje doen rinkelen:
‘Desiree’ is Desiree Gabrielle Dennis-Dylan, de dochter die hij heeft met zijn tweede (?) vrouw Carolyn Dennis.  
Mogelijk staat ze ook nog eens vermeld als ‘Baby Boo Boo. Een “baby boo boo” is een slangwoord voor een onverwachte zwangerschap.  Een andere kanshebber voor deze benaming is ‘Narette’, waarvan wordt gefluisterd dat ze zijn dochter zou zijn met Clydie King.  Narette duikt ook op bij de dankbetuigingen in zijn Lyrics 1962-1985.

Dylan kort #1310

"Murder Most Foul": Blues Magazine, Genius (de tekst uitgeplozen) [met dank aan Gerrit], BOUblog, iTunes top 10.
Booktrailer: Letras (1961 - 1974), zie hier. [met dank aan Arie]
Netflix: Crip Camp bevat muziek van Buffalo Springfield, Grateful Dead, Bob Dylan en Neil Young, zie hier.
The Last Waltz op tv: "‘Straks komt Bob Dylan erbij’, zei ik met blijde verwachting in m’n stem. ‘Jammer’, antwoordde ze. Dat u weet dat wij bij die hele coronacrisis ook nog een generatieding te verwerken hebben." Zie hier. [met dank aan Bert]
"50 bezigheden voor de thuiszittende Dylan-liefhebber", zie hier. Frans heeft bezigheid 37 uit die lijst gepikt, zie afbeelding bij dit bericht. [met dank aan Frans]

50 bezigheden voor de thuiszittende Dylan-liefhebber

Veel mensen zitten noodgedwongen thuis,  binnen. Sommigen vervelen zich. Daarom: vijftig bezigheden voor de thuiszittende Dylan-liefhebber die het zat is om door het raam naar buiten te staren.

1. Lees (nogmaals) Tarantula of Chronicles in het Engels, Nederlands, Duits en Frans, eventueel met een woordenboek bij de hand.
2. Bekijk Rolling Thunder Revue; A Bob Dylan Story by Martin Scorsese, schrijf een kort artikel over deze film en stuur dit naar twillems87[at]gmail.com voor publicatie op Bob Dylan in (het) Nederland(s).
3. Beluister iedere officieel uitgebrachte versie van "Blowin' In The Wind" door Bob Dylan (wie echt tijd over heeft, kan ook de covers meepakken).
4. Leer de volledige tekst van "Murder Most Foul" uit je hoofd.
5. Beluister alle delen van The Bootleg Series in chronologische volgorde.
6. Schrijf van ieder Dylan-concert waar je geweest bent drie zaken op die je zijn bijgebleven.
7. Beluister Down In The Groove en ontdek dat dit album niet zo slecht is als vaak beweerd wordt.
8. Nogmaals wat bij 7 staat, maar dan met Self Portrait.
9. Pak willekeurig een bootleg / concertopname uit de kast, doof de lichten, roep "Ladies and gentlemen, please welcome Columbia recording artist... Bob Dylan" & luister alsof je bij het concert aanwezig bent.
10. Draai Blonde On Blonde en iedere keer als iemand door de muziek praat, begin je weer vooraan, met "Rainy Day Women #12 & 35".
11. Bekijk Dont Look Back en I'm Not There.
12. Lees Nozzing But Ze Bloes van Bert Jansen en turf hoe vaak Bob Dylan is te vinden in deze roman.
13. Haal The Lyrics 1961 - 2012 uit de kast en tel hoe vaak het woord "mother" voorbij komt. Klaar? Begin opnieuw en tel nu hoe vaak "father" voorbij komt.
14. Schrijf al Dylans albums in chronologische volgorde op zonder te spieken.
15. Reken ongeveer uit hoeveel geld je tot nu toe hebt uitgegeven aan je liefde voor Dylans muziek.
16. Kijk Hard Rain en daarna Renaldo and Clara en mompel ergens halverwege de tweede film "het lijkt wel of ik terug ga in de tijd".
17. Zoek de gezichten van de vier Beatles in de boomstam op de hoes van John Wesley Harding.
18. Bel een andere Dylan-liefhebber op en praat.
19. Draai al Dylans songs van 10 minuten of langer achter elkaar.
20. Zoek met Google Street View Dylans geboortehuis op.
21. Lees de liner notes van Highway 61 Revisited en vertel het in je eigen woorden na.
22. Neem een podcast op over de eerste keer dat je Bob Dylan hoorde.
23. Luister naar Infidels, luister naar de outtakes van Infidels en schrijf een essay over dit album zodat het op Bob Dylan in Nederland(s) gepubliceerd kan worden.
24. Bekijk Hard To Handle en daarna My Own Love Song.
25. Lees de Dylan-boeken van Paul Williams die je in huis hebt.
26. Struin het internet af en zoek zoveel mogelijk verschillende websites over Bob Dylan die in de afgelopen week bijgewerkt zijn.
27. Zet "New Morning" op & zing uit volle borst mee.
28. Pak de telefoon, draai een willekeurig nummer en probeer de persoon die je aan de lijn krijgt binnen een kwartier te overtuigen van de schoonheid van Dylans muziek.
29. Lees de Dylan-biografie van Anthony Scaduto.
30. Zet Blood On The Tracks op & raak ontroert.
31. Bekijk No Direction Home.
32. Spel om te spelen met een huisgenoot: schrijf zoveel mogelijk titels van Dylan-songs binnen 2 minuten op.
33. Sing 'Amazing Grace' all the way to the Swiss bankstel.
34. Zet "Wiggle Wiggle" op en tel hoe vaak Dylan "Wiggle" zingt.
35. Zing a capella "Subterranean Homesick Blues", film dit, zet het resultaat op YouTube en probeer zoveel mogelijk vrienden en bekenden via e-mail over te halen je film te like-en.
36. Zet "Blind Willie McTell" op, wees stil en luister.
37. Pak potlood en papier en teken een portret van Dylan.
38. Beluister de drie Sinatra-albums van voor naar achteren.
39. Maak een lijst met alle songs - studio-opnamen - waarop Bob Dylan piano speelt.
40. Bekijk Pat Garrett & Billy The Kid, beide versies.
41. Draai The Times They Are A-Changin' op vinyl, eerste kant twee, daarna kant één, mompel "dat klopt niet" en draai het album nogmaals, nu in de juiste volgorde.
42. Lees de boeken van Clinton Heylin over Dylan.
43. Bedenk een tracklist voor Greatest Hits volume 4 met songs uit 1995 en later.
44. Spel voor twee of meer personen: schrijf in twee minuten zoveel mogelijk namen van muzikanten die met Bob Dylan gespeeld hebben op.
45. Bekijk op YouTube iedere beschikbare videoclip van Bob Dylan.
46. Zet Time Out Of Mind op, leg Lyrics 1961 - 2012 op je schoot en lees mee.
47. Herhaal nummer 9 met een andere concertopname.
48. Bekijk MTV Unplugged, Eat The Document & The Other Side Of The Mirror.
49. Zoek uit hoeveel verschillende versies van "Series Of Dreams" er door Sony / Columbia op de markt zijn gebracht, beluister ze allemaal en maak een lijstje van de verschillen.
50. Maak een selfie waarop je net zo wazig bent als Dylan op de hoes van Blonde On Blonde.

Pas een beetje goed op jezelf.

~ * ~ * ~ * ~

Murder Most Foul #3 (nieuw album?)

Met het verschijnen van "Murder Most Foul" komen (uiteraard) de eerste speculaties en hoopvolle gedachten over een nieuw album bovendrijven. "Murder Most Foul" zou dan een vooruitgeschoven song van dat album zijn. Ik moet bekennen dat mijn gedachten gisteren bij het voor het eerst beluisteren van "Murder Most Foul" al snel richting een nieuw album gingen, maar dat idee heb ik snel weer laten varen. Er is niets dat wijst op een nieuw album en de zin "This is an unreleased song we recorded a while back" in Dylans statement bij "Murder Most Foul" lijkt er eerder op te wijzen dat dit nummer een overgebleven track is van eerdere sessies dan een voorbode voor een nieuw album. Geen nieuw album dus, lijkt mij.

Vandaag zien zaken er anders uit.
Eerder deze maand verschenen er berichten op verschillende websites over een Podcast waarin Gina Gershon vertelt over een potje boxen met Bob Dylan. In een van die artikelen staat dat Gershon recent Bob Dylan bezocht in zijn LA studio. "Gershon, 57, was given a little preview of some new material Dylan had been working on: 'He read me some lyrics he was writing and he was all excited...,' she recalled. 'I was thinking, "Oh my God, this is so cool." You could see why he still loves doing what he does and he's excited...'" (zie hier)
Vandaag viel fanzine Isis issue 206 op de mat. Volgens een bericht in dit tijdschrift vond dit bezoek van Gershon aan Dylans studio of voor kerst 2019 of begin dit jaar plaats. Zou het kunnen zijn dat dit sessies voor een nieuw album zijn geweest? Het lijkt ineens mogelijk.
Is Gershons bezoek aan Dylans studio een reden om aan te nemen dat "Murder Most Foul" de voorbode is voor een nieuw album? Misschien is het daar nog te vroeg voor, maar ik houd het zeker voor mogelijk.

Murder Most Foul #2

"Murder Most Foul" in de media: NRCDe TelegraafRTLRadio 2Dansende BerenOORNieuwsbladHitzound

~ * ~ * ~ * ~



~ * ~ * ~ *  ~

Well, my telephone rang it would not stop
It’s President Kennedy callin’ me up
He said, “My friend, Bob, what do we need to make the country grow?”
I said, “My friend, John, Brigitte Bardot
Anita Ekberg
Sophia Loren”
~ * ~ * ~ * ~

Een nieuwe dag, een nieuwe mogelijkheid om te luisteren.

Tommy can you hear me I’m the Acid Queen?
I'm ridin' in a long black Lincoln limousine
Ridin' in the backseat next to my wife
Headin' straight on into the afterlife

Ik werd vanochtend wakker met een kop vol "Murder Most Foul". Een kop vol regels, vol verwijzingen en links. Vol bewondering voor het vakmanschap van de schrijver Dylan. Door die intrigerende tekst zou ik bijna vergeten om de schoonheid van de muziek aan te stippen. Eigenlijk vrij simpel, die muziek. En toch - en dat is het knappe - weet de muziek bijna zeventien minuten lang mijn aandacht vast te houden. Sterker: aan het eind wil ik het allemaal nogmaals horen. Steeds weer.
Er zitten een aantal mooie vondsten, associaties in "Murder Most Foul", zoals in

Livin' in A Nightmare On Elm Street
When you're down in Deep Ellum put your money in your shoe

waarin de "Elm" in de filmtitel A Nightmare On Elm Street een echo vindt in "Ellum" in "Deep Ellum Blues"  dat deze regels bevat:

When you go down to Deep Ellum
Keep your money in your shoes

Dylan speelde "Deep Ellum Blues" in Gerde's Folk City in april 1962. Die opname is te vinden op Bob Dylan Live 1962 - 1966.
Er zitten meer van deze woordassociaties in "Murder Most Foul", zoals:

I'm just a patsy like Patsy Cline

Het eerste deel van die regel, "I'm just a patsy", is een citaat van Lee Harvey OswaldPatsy Cline was een zangeres. Ogenschijnlijk hebben de twee niks met elkaar te maken, maar door ze te combineren, ontstaat een uitstekende regel, een nieuwe kandidaat voor het boek vol Dylan-one-liners.
Nog één regel om aan te blijven hangen:

Put your foot in the tank and step on the gas

Ergens doet mij dit denken aan 

An’ he just smoked my eyelids
An’ punched my cigarette

uit "Stuck Inside Of Mobile" van Blonde On Blonde. Ik moet denken aan William Burroughs' cut-ups, zonder zeker te weten dat dit terecht is. Dat komt door het eerste deel van die regel: "Put your foot in the tank". Je stopt geen voet in de tank, maar benzine. Vervolgens zet je je voet op het gaspedaal om er vandoor te gaan. En toch werkt het, "Put your foot in the tank". Er spreekt haast uit, zeker wanneer je de regel erna hoort:

Put your foot in the tank and step on the gas
Try to make it to the triple underpass

Of is het zo dat ik iets mis? Is "Put your foot in the tank" straattaal, slang, waar ik geen weet van heb? Geen idee.
"Murder Most Foul" is een niet alleen een schitterende song die je over je heen moet laten komen, waarin je mee moet gaan in de door Dylan opgeroepen beelden. Het is ook zo'n puzzel waarvan het belangrijk is om de verschillende puzzelstukjes te bekijken. Hoe beter gekeken wordt naar de individuele stukken, hoe makkelijker het wordt om het geheel te zien.

~ * ~ * ~ * ~

aanvullingen 12 uur:

Rolling Stone over "Murder Most Foul", zie hier [met dank aan Arie en Bert]
Uncut over "Murder Most Foul", zie hier. [met dank aan Bert]
De lyrics staan op verschillende websites / fora, onder andere hier. [met dank aan Bert]
De Standaard over "Murder Most Foul", zie hier.
Lust For Life over "Murder Most Foul", zie hier.
OOR kiest songs van de week, waaronder "Murder Most Foul", zie hier.
3FM: Joost draait "Murder Most Foul", luister hier.

~ * ~ * ~ * ~

aanvulling 14:30:

Ik stipte vanochtend A Nightmare On Elm Street en "Deep Ellum Blues" aan. Wat ik toen nog niet wist, is dat op het moment dat Kennedy neergeschoten werd, de auto waarin hij zat op Elm Street reed. Zo zullen er ongetwijfeld veel meer (subtiele) verwijzingen naar de moord op John F. Kennedy in "Murder Most Foul" zitten waarbij enige kennis van die moord nodig is om die verwijzingen op te pikken.

Variety over "Murder Most Foul", zie hier.

Goodbye Charlie, goodbye Uncle Sam
Frankly, miss Scarlett, I don't give a damn




Dylan kort #1309

"De vijfde Beatle was Bob Dylan", zie hier. [met dank aan Herman]
Dharma & Greg, aflevering "Pay Lady Pay" met een gastrol van Bob Dylan is op 6 april te zien op FOX om 19:45 uur. [met dank aan Evert]
Troost TV (Nederland 3) bestond gisteravond uit de film The Last Waltz van The Band (vanaf 21:20 uur). Helaas is het niet via uitzending gemist terug te zien. [met dank aan Hans]


Tot mijn grote verbazing zijn alle links naar mijn Dylan-blog van Facebook gehaald. Ook is het niet meer mogelijk om nieuwe links van mijn weblog op Facebook te zetten. Ik heb geen idee waarom dit gedaan is. Het zij zo. Enfin, mocht je geïnteresseerd zijn in Dylan-nieuws en artikelen in het Nederlands, blijf vooral hier terugkomen.

Tom Willems

Murder Most Foul


 En dan ineens duikt er een nieuwe Dylan-song op met de volgende mededeling: "Greetings to my fans and followers with gratitude for all your support and loyalty across the years. This is an unreleased song we recorded a while back that you might find interesting. Stay safe, stay observant and may God be with you. - Bob Dylan"
Dit roept vragen op waarvoor het nog te vroeg is om ze te beantwoorden. Wanneer is dit opgenomen? Tijdens sessies voor Tempest misschien? Murder Most Foul is niet alleen de titel van deze song, maar ook van een Miss Marple-film uit 1964. Toeval? Is dit een voorbode voor meer? En zoals altijd bij de Dylan van de laatste jaren zit de song vol verwijzingen. Natuurlijk naar de moord op Kennedy, maar bijvoorbeeld ook naar The Beatles, Woodstock, "Wake Up Little Suzie" en "Dizzy Miss Lizzy", dat is wat ik er bij de eerste keer luisteren, in de eerste helft van de song er uit pik. Er is ongetwijfeld veel meer. Een song van bijna 17 minuten. Ik ben voorlopig zoet.

~ * ~ * ~ * ~

aanvulling 12 uur
Ik weet niet hoe het jou vergaat, maar hier draait "Murder Most Foul" aan een stuk door.
Het is nog te vroeg om de vinger al echt achter de song te krijgen. Daarvoor is het nog te vroeg, daarvoor bevat de song te veel. 
En ja, natuurlijk gaat het over de moord op Kennedy. Dat is overduidelijk de rode draad, maar de song biedt veel, veel meer dan dat.
Zo zitten er in "Murder Most Foul" genoeg verwijzingen naar songs om daarmee een aflevering van Theme Time Radio Hour te vullen. De song bevat voldoende verwijzingen naar films om een avond of twee aan de buis gekluisterd te zitten. 
De song is lang en bij iedere keer luisteren blijven de oren plakken aan andere regels, andere ontdekkingen, zoals aan de regels

ride the pink horse down that long lonesome road
stand there and wait for his head to explode

schitterende regels, regels om op te kauwen. Het is slechts één voorbeeld uit een lange song. Het is op dit moment vooral het eind van de song, het herhaalde play-deel dat mij grijpt. 
Met dank aan een bericht van Hilda op Facebook weet ik nu dat er een boek is met de titel Murder Most Foul! the Conspiracy That Murdered President Kennedy. Dat boek is van Stanley J. Marks. Het verscheen in 1967.

Meer regels die blijven plakken: 

freedom oh freedom, freedom from need
I hate to tell ya mister but only dead men are free

is een herschrijving van "Of Freedom" zoals alleen Dylan dat kan: hij neemt een fragment en hij maakt het beter. "Murder Most Foul" zit er vol mee.
Ik blijf luisteren vandaag.



Beside Bowie: The Mick Ronson Story



Tijdens een zoektocht op internet naar recent gepubliceerde artikelen over Bob Dylan in het Nederlands, zag ik dat op de Belgische zender Vier vanavond de film Beside Bowie: The Mick Ronson Story te zien is. Helaas kan ik bewuste zender niet ontvangen. Als schrale troost keek ik op YouTube naar de trailer van deze film.
In bovenstaande trailer van Beside Bowie: The Mick Ronson Story zit een flits uit de Dylan-film Hard Rain. Bekende beelden, maar de muziek... De muziek is "It Takes A Lot To Laugh, It Takes A Train To Cry".
"It Takes A Lot To Laugh, It Takes A Train To Cry" zit niet in de film Hard Rain. Even hoop ik nog dat het gaat om een outtake van de Hard Rain-film, maar ook dat is het niet. De opnamen die te zien zijn in de film Hard Rain zijn gemaakt tijdens het concert van 23 mei 1976 in Fort Collins. Tijdens dit concert speelden Dylan en band veel, maar geen "It Takes A Lot To Laugh, It Takes A Train To Cry". De beelden en de muziek in deze trailer horen dus niet bij elkaar, helaas.
Is er iemand die Beside Bowie: The Mick Ronson Story heeft gezien? Zit er meer Dylan in deze documentaire?

aanvulling: ik heb me vergist. Beside Bowie is vanavond niet op Vier, maar op Canvas om 23:00 uur te zien. [met dank aan Henk]

Bob Dylan for Jimmy Carter

Wie verzamelt stuit soms op maffe dingen. Zo kocht ik in de begindagen van mijn verzamelafwijking de elpee Danke '81 bij de lokale kringloopwinkel omdat Dylans "Heart Of Mine" er op staat. Ik betaalde 75 cent. Niet eurocent, cent. Eenmaal thuis bleek de versie van "Heart Of Mine" een unieke edit van 3 minuten en 7 seconden van dit nummer te zijn. De plaat bleek nog niet eens op Searching For A Gem te staan, voor mij als beginnend verzamelaar een indicatie dat ik iets unieks had gevonden. Enthousiast belde ik met een groot Dylan-verzamelaar om te vertellen over mijn vondst. Zijn reactie schokte mij: "Dat kan niet. Die plaat bestaat niet. Ik heb er immers nog nooit van gehoord en ik verzamel al heel lang."
Inmiddels staat Danke '81 wel op Searching For A Gem, simpelweg omdat 'ie wel bestaat.

Een tijdje geleden kocht ik de cassette Bob Dylan for Jimmy Carter; A Song for Jimmy Carter. Deze cassette hoort niet op Searching For A Gem thuis, het is immers geen officiële release. Het is een wat vreemde cassette en dat maakt het tot een aantrekkelijk ding. Sinds ik de cassette kocht, staart 't ding me vanuit de kast aan. Ik heb het inmiddels vele malen uit de kast gehaald en van alle kanten bekeken. De cassette is in Indonesië gemaakt / uitgebracht door Atlantic Records. De foto van Jimmy Carter op de voorzijde van de hoes is een echte foto waar een soort watermerk van Atlantic Records in zit. De foto is op de kartonnen inlay geplakt. De tracklist bevat een aantal grappige schrijffouten, zoals "Maggie's Farn" en "O Threw It All Away". De cassette is een grijze Maxwell-cassette van 60 minuten. Op de papieren stickers staat het logo van Atlantic Records en, op één zijde, in rode inkt "2078". Er staat geen verdere informatie op de cassette zelf. Het catalogusnummer van de cassette is AR 2078.
Op de inlay staat dat platenmaatschappij Atlantic Records lid is van APNI, dat staat voor Assosiansi Perekam Nasional Indonesia.

Waarom Jimmy Carter? Is deze cassette bedoeld om de presidentscampagne van Carter te ondersteunen? Daar lijkt het wel op. Maar waarom dan in Indonesië uitbrengen?
Bob Dylan heeft Jimmy Carter tijdens zijn tournee van 1974 bezocht. Daarnaast heeft Jimmy Carter in ieder geval twee keer tijdens een speech Bob Dylan aangehaald, zo uit mijn hoofd citeerde hij tijdens die speeches uit "Maggie's Farm" en "It's Alright, Ma (I'm Only Bleeding)".

Naar aanleiding van de gisteren geplaatste oproep om informatie over radio-uitzendingen voor het kunnen schrijven van het tweede deel van Bob Dylan in Nederland, ben ik vanochtend de zolder opgegaan. Na lang speuren en vooral veel aan de kant zetten, vond ik het doosje vol cassettebandjes die ik jaren geleden weggezet had omdat ik ze niet meer draaide, maar het ook niet over mijn hart kon verkrijgen om ze bij de vuilnis te zetten. Gelukkig maar, er zitten een stuk of 15 cassettes bij met radio-uitzendingen rond Dylan, materiaal dat ik kan gebruiken voor mijn boek. Om die cassettes te kunnen draaien, moest ik in een andere hoek van de zolder andere zaken aan de kant zetten om het cassettedeck dat daar al een paar jaar staat te verstoffen te voorschijn te halen. Dat lukte mij niet alleen, zoonlief was zo vriendelijk even te assisteren bij het te voorschijn halen en op de versterker aansluiten van het cassettedeck. Vervolgens hebben we samen niet naar een opgenomen radio-uitzending geluisterd, maar naar een cassette waarop hij, tweeënhalf jaar oud, een liedje zingt.
Tijdens het luisteren naar zijn eigen peutergezang wees hij op Bob Dylan for Jimmy Carter in de kast. Goed idee, vond ik.
En dus heb ik net voor het eerst Bob Dylan for Jimmy Carter gedraaid, grotendeels alleen. Zoonlief haakte al snel af.
De cassette begint met "A Few Words From Jimmy Carter", aldus de inlay. Dit blijkt een door pompeuze muziek ingelijst fragment uit een speech van Carter te zijn waarin Bob Dylan in geen velden of wegen te bekennen is. Dat verraste mij, ik had verwacht een van de tweede Dylan-speeches te horen te krijgen.
Na dit korte fragment zegt een man met een dik accent "Ladies and gentlemen and now Bob Dylan, a song for Jimmy Carter" waarna "Maggie's Farm" van het album Hard Rain begint.
Kijkend naar de tracklist tijdens dit eerste nummer valt me ineens op dat het bijna een kopie is van de tracklist van Hard Rain:

Kant A:
1. A Few Words Form Jimmy Carter
2. Maggie's Farm
3. One Too Many Mornings
4. Stuck Inside Of Mobile With The Memphis Blues Again
5. Oh Sister
6. Lay Lady Lay
7. Shelter From The Storm

Kant B:
1. You're A Big Girl Now
2. I Threw it All Away
3. Simple Twist Of Fate
4. Meet Me In The Morning
5. Lily, Rosemary And The Jack Of Hearts
6. If You See Her, Say Hello

Zo op het eerste oog bevat deze cassette - tot en met track 2 van kant B - Hard Rain minus "Idiot Wind" aangevuld met enkele songs van Blood On The Tracks. Dat is het ook, met één verschil: de "Shelter From The Storm" die kant A afsluit is niet van Hard Rain, zoals je zou  verwachten, maar ook van Blood On The Tracks. Daarnaast zijn zowel "Shelter From The Storm" als "If You See Her, Say Hello" flink ingekort.

Op Discogs kwam ik nog een alternatieve versie van deze cassette tegen, een versie uit 1980 met een nieuw catalogusnummer (CT 1465), een iets ander hoesje en een tracklist waarvan "Lay Lady Lay", "Shelter From The Storm" en "If You See Her, Say Hello" zijn verdwenen.

Zou deze cassette de presidentscampagne van Jimmy Carter geholpen hebben? Ik betwijfel het. Om effect te kunnen hebben had deze cassette - denk ik dan - in Amerika verkocht moeten worden, niet in Indonesië. Misschien werd Bob Dylan for Jimmy Carter ook wel in Amerika verkocht. En nu is die cassette in Nederland, althans één exemplaar.
Het is absurd wat je als verzamelaar af en toe tegenkomt.

BDinNL 2.0 oproep

Voor het kunnen schrijven van het tweede deel van Bob Dylan in Nederland heb ik net geluisterd naar een radio-uitzending van 10 september 1986. Het gaat om een aflevering van Gonzo Radio. In deze aflevering is Dylan-verzamelaar Jacques van Son te gast en worden er opnamen uit zijn collectie gedraaid, zoals enkele songs van concerten in 1980 en 1986. 
Uit deze uitzending blijkt dat een paar weken (of maanden) eerder Van Son ook al eens te gast was in een uitzending om onbekend Dylan-materiaal te draaien. Het gaat om een aflevering van VPRO's Nachtleven, uitgezonden in 1986, waarschijnlijk na het uitkomen van Dylans album Knocked Out Loaded, maar voor de uitzending van de eerder genoemde aflevering van Gonzo Radio, dus tussen juli en 10 september 1986. Mocht er iemand zijn die meer over deze uitzending weet, mogelijk zelfs een opname heeft, dan hoor ik dat graag. Reacties kunnen naar: twillems87[at]gmail.com

Dylan kort #1308

Eric Weissberg, een van de muzikanten die speelde tijdens de New York-sessies voor Dylans Blood On The Tracks is op tachtigjarige leeftijd overleden.
DWDD: "Hoopvolle Quarantaine Songs - Deel 2", met o.a. "The Times They Are A-Changin'", zie hier.
Teruggevonden artikel: Peter H. van Lieshout - "Taal is spraak", zie hier.
Heaven's Door whiskey nu ook in Nederland leverbaar, zie hier.
Dichter, schilder, uitgever en activist Lawrence Ferlinghetti is vandaag 101 geworden. Over de connectie tussen Bob Dylan en Lawrence Ferlinghetti heb ik eerder hier, hier en in mijn boek Dylan & de Beats geschreven.


Dylan kort #1307

Tim Knol wordt gevraagd naar een tip voor de thuiszitters: "ik heb eindelijk tijd voor de Bob Dylan biografie." Welke biografie Knol leest, is niet duidelijk. Het is in ieder geval niet The Unravelled Tales Of Bob Dylan van Douglas Brinkley, dat boek verschijnt over ongeveer een maand. Luister hier.
de Bassist interviewde een paar jaar geleden Tony Garnier, dat interview staat nu online, zie hier.
Huub van der Lubbe's versie van "Forever Young" staat inmiddels op iTunes, Spotify, etc. Zie hier.
De 8 favoriete songs van David Gilmour (Pink Floyd) waaronder Dylans "Ballad In Plain D", zie hier. [met dank aan Frans]
Het kinderboek 20 bijzondere jongens die de wereld hebben veranderd uit 2018 bevat verhalen over kunstenaars, uitvinders, ontdekkingsreizigers, schrijvers en leiders die de jeugd kunnen inspireren om in de voetsporen te treden van de geportretteerde mannen. Eén van de "bijzondere jongens" is Bob Dylan. In vier pagina's - twee pagina's tekst, twee pagina's met een illustratie - krijgt de lezer Bob Dylans succesverhaal, van jongen tot Nobelprijs-winnaar, voorgeschoteld. Helaas bevat de korte levensschets van Dylan in dit boek een aantal onvolkomenheden, maar dat neemt niet weg dat 20 bijzondere jongens die de wereld hebben veranderd een leuk boek is om de gedachten van kinderen te vullen met dagdromen over een glansrijke toekomst. [met dank aan Paul voor de tip]

22 maart 1965

Bringing It All Back Home is een muzikaal thuis waar de tijd geen vat op heeft

Op 22 maart 1965 verschijnt Bringing It All Back Home. Dat is vandaag 55 jaar geleden. Dit vijfde album wordt in drie dagen opgenomen in een studio in New York en verandert Bob Dylan van een Amerikaanse folk-held in een hippe halfgod, een orakel met wereldfaam & een rockende beatdichter. Arthur Rimbaud heeft met Bringing It All Back Home zijn rebellerende zoon gekregen & zijn naam is Bob Dylan. 
In onderstaande stuk een aantal gedachten en observaties van een liefhebber van het album.


Het feit zoals het er nu staat, in die eerste zin is niet compleet. Het moet zijn: Op 22 maart 1965 verschijnt Bringing It All Back Home in Amerika. In maart '65 is het album in geen Nederlandse winkel te krijgen. Het album is via (dure) import wel in 1965 in Nederland te krijgen, maar niet gelijk. Dat duurt even. Nog later in 1965 brengt ook CBS Nederland Bringing It All Back Home uit. Voor deze uitgave krijgt de plaat een nieuwe titel: Subterranean Homesick Blues. Het is een keuze die ik 55 jaar na dato nog steeds niet kan begrijpen. De titel Bringing It All Back Home dekt uitstekend de lading, waarom dit overboord gezet? Natuurlijk, die nieuwe titel zorgt voor de connectie met de gelijknamige single. Het verkoopt platen, maar is een titel niet een onlosmakelijk onderdeel van het totale kunstwerk dat een album kan zijn (en Bringing It All Back Home is?) Ik denk het wel, zeker als het gaat om deze plaat. Het is het eerste Dylan-album waarvan de titel niet Dylans naam of een verwijzing naar een song op het album bevat. De titel Bringing It All Back Home is belangrijk.
Natuurlijk draait het om de muziek, maar dat neemt niet weg dat Bringing It All Back Home een totaal kunstwerk is. De muziek moet beluisterd worden met de hoes op schoot. Terwijl de naald door de groef ploegt en "Maggie's Farm" uit de boxen knalt, is het goed staren naar de door Daniel Kramer gemaakte foto op de voorzijde van de hoes. Die foto laat zich het best omschrijven als een visueel orkest. Het uit vele elementen opgebouwde geheel is een feest voor het oog. Bob Dylan en Sally Grossman, de kat, de platen, tijdschriften, boeken, alle elementen hebben een dusdanige plek gekregen dat ze bijdragen aan het in een wazige ring gevangen totaalbeeld. Al die losse elementen, de platen, boeken, tijdschriften, vertellen ook een eigen verhaal. De platen van Eric Von Schmidt, Robert Johnson en Dylans eigen Another Side Of Bob Dylan lijken verwijzingen naar een verleden, terwijl Gnaoua - het roze boekje op de schoorsteen mantel - en de elpee van Lord Buckley eerder verwijzingen naar de toekomst lijken te zijn.
Wie de hoes omdraait ziet zes foto's en een door Bob Dylan geschreven tekst. Voor zijn twee voorgaande albums schreef hij ook teksten, respectievelijk 11 Outlined Epitaphs en Some Other Kinds Of Songs..., maar dit zijn meerdere, korte teksten. Bringing It All Back Home is het eerste Dylan-album dat één lange tekst krijgt van de hand van de meester zelf. Het is een tekst waaruit het aangenaam one-liners halen is, zoals "i accept chaos. i am not sure whether it accepts me." of "a poem is a naked person... some people say that i am a poet". Het loont de moeite om deze hoestekst te lezen, niet één keer, maar regelmatig. Misschien wel iedere keer wanneer je de plaat uit de kast haalt om 'm te draaien. Misschien moet het zelfs wel, de tekst is immers een onderdeel van het totaal kunstwerk Bringing It Back Home.
De hoes, de foto op de voorzijde, de titel, de foto's op de achterzijde en de hoestekst vertellen veel over de muziek die op Bringing It All Back Home te horen is.
Wie Bringing It All Back Home op de draaitafel legt, krijgt als eerste "Subterranean Homesick Blues" voorgeschoteld. Het is een aan Chuck Berry schatplichtige song vol ratelde regels die er om schreeuwen om te pas en re onpas geciteerd te worden, zoals: "You don't need a weather man to know which way the wind blows" en "Don't follow leaders, watch the parkin' meters". Deze regels hebben in de afgelopen 55 jaar een dusdanige iconische status gekregen, dat vaak vergeten wordt hoeveel meer schoonheid de songtekst van "Subterranean Homesick Blues" bevat, zoals het vangen van een compleet leven in slechts 42 woorden:

Oh, get born, keep warm
Short pants, romance
Learn to dance, get dressed, get blessed
Try to be a success
Please her, please him, buy gifts
Don't steal, don't lift
Twenty years of schoolin'
And they put you on the day shift

Na dit openingssalvo gaat het tempo iets omlaag voor "She Belongs To Me", een liefdevolle song voor een sterke vrouw waarin Dylan coupletten zingt - zo als gebruikelijk in de blues - met een zich herhalende regel gevolgd door één nieuwe regel:

She's got everything she needs, she's an artist, she don't look back
She's got everything she needs, she's an artist, she don't look back
She can take the dark out of the nighttime and paint the daytime black

Toch is "She Belongs To Me" in de verste verte geen blues. Wat Dylan heeft gedaan is een element uit de blues halen en dit gebruiken voor zijn eigen muziek.
Schitterende song. Er zijn (boze) tongen die beweren dat deze song, vanwege de " Egyptian ring" in het voorlaatste couplet, over Joan Baez gaat en hoewel Joan Baez te zien is op een van de foto's op de achterzijde van de hoes, geloof ik niet dat Baez de inspiratie vormde voor "She Belongs To Me". Baez behoort tot de wereld waarvan Bob Dylan met Bringing It All Back Home (enigszins) afstand nam.
Zoals track 3 - "Maggie's Farm" - de muzikale spiegel is van track 1 - "Subterranean Homesick Blues", zo is track 4 - "Love Minus Zero / No Limit" de spiegel van "She Belongs To Me", van track 2. Nog meer dan in "She Belongs To Me" laat Bob Dylan in "Love Minus Zero / No Limit" horen dat hij een dichter is:

In the dime stores and bus stations
People talk of situations
Read books, repeat quotations
Draw conclusions on the wall
Some speak of the future
My love she speaks softly
She knows there's no success like failure
And that failure's no success at all

De twee volgende songs, "Outlaw Blues" en "On The Road Again" zijn de twee songs op Bringing It All Back Home die regelmatig over het hoofd worden gezien. Het zijn geen niemendalletjes, maar in vergelijking met het muzikale en tekstuele geweld dat op de rest van het album voorbij komt, is het niet vreemd dat ze soms vergeten worden. Dat is jammer, wie niet oppast mist bijvoorbeeld de schitterende one-liner "Don't ask me nothin' about nothin' I just might tell you the truth" in "Outlaw Blues" of de humor in "On The Road Again". Luister alleen al eens naar dat eerste couplet:

Well, I woke up in the morning
There's frogs inside my socks
Your mama, she's a-hidin'
Inside the icebox
Your daddy walks in wearin'
A Napoleon Bonaparte mask
Then you ask why I don't live here
Honey, do you have to ask?

Maar wat "Outlaw Blues" en "On The Road Again" vooral ook duidelijk maken, is waar die albumtitel Bringing It All Back Home op slaat. Deze songs zijn gedrenkt in de Amerikaanse muziek: blues, rhythm & blues, rock 'n roll. De Amerikaanse cultuur: Sony Boy Williams' "Nine Below Zero", Robert Ford, Jesse James, Santa Claus, outlaws en de beatdichters, om er een paar te noemen.
Niet alleen zijn de songs op Bringing It All Back Home gedrenkt in de Amerikaanse cultuur, ook schopt Dylan in deze songs tegen diezelfde Amerikaanse cultuur. Wat bijvoorbeeld te denken van die laatste regels van "Outlaw Blues":

She's a brown-skin woman,
But I love her just the same

Hoe werd hier anno 1965 tegenaan gekeken? Amerika was toen nog een land waarin de ongelijkheid tussen blank en zwart sterk aanwezig was.
Het is belangrijk om bij het draaien van Bringing It All Back Home ook naar "Outlaw Blues" en "On The Road Again" te luisteren.
Hoe Amerikaans Bringing It All Back Home is bewijst de laatste song van kant 1 van dit album: "Bob Dylan's 115th Dream" is de geestige alternatieve geschiedenis van de ontdekking van Amerika, niet door Columbus, maar daar captain Arab, een verbastering van Captain Ahab, de man die op de witte wavis jaagde in het boek Moby Dick van Herman Melville:

I think I'll call it america. I said as we hit land.
I took a deep breath. I fell down, I could not stand.
Captain arab he starting writing out some deeds
He said let's build us a fort and start buying the place with beads.
Just then a cop come down the street crazy as a loon
They throws us all in jail for carryin' harpoons.

Die alternatieve geschiedenis van de ontdekking van Amerika is doorspekt met scenes, absurditeiten, gebeurtenissen uit het Amerika van 1965, zoals de bekeuring voor het dragen van een harpoen in de hierboven geciteerde regels, of de hint naar travestie in de regel: "The waitress he was handsome".
Hoe Amerikaans dit nummer ook is, Dylan vindt ruimte om er een kleine verwijzing naar The Fab Four, The Beatles in te stoppen:

I went out the other door this english man said fab

Zoals Columbus vanuit Europa op pad ging om Amerika (onbedoeld) te ontdekken, zo gingen The Beatles vanuit Engeland op pad om Amerika te veroveren tijdens de zogenaamde British Invasion, zo lijkt Dylan haast te willen zeggen. Met Bringing It All Back Home brengt Dylan het Amerikaanse terug naar Amerika.
Wie de plaat omdraait en de naald weer in de groef laat zakken komt in een nieuwe wereld terecht. Weg is de band die Dylan op de nummers van kant 1 begeleidde. Bringing It All Back Home is schizofreen: de eerste kant bevat rhythm and blues, rock 'n roll. Het is een plaatkant waar de energie vanaf spat. Kant 2 bevat minstens net zoveel, maar een andere energie. Geen band. Dylan met een akoestische gitaar. Hier en daar wordt hij ondersteund door een tweede muzikant, maar dat neemt niet weg dat qua instrumentatie kant 2 sterk doet denken aan de folkmuziek waarmee Dylan zijn carrière begon. Het is verleidelijk om te zeggen dat Dylan op de vier songs op deze tweede kant teruggrijpt op de akoestische, op de folk leunende muziek van zijn eerste vier elpees. Het is belangrijk om niet in die val te trappen. De songs op kant 2 van Bringing It All Back Home staan net zover van de songs op Dylans eerste vier albums als de aarde van de zon staat.
Kant 2 opent met "Mr. Tambourine Man", een van de sterkste songs uit Dylans oeuvre. De song die oproept om uit de tijd, uit het moment gehaald te worden:

Then take me disappearin' through the smoke rings of my mind
Down the foggy ruins of time, far past the frozen leaves
The haunted, frightened trees, out to the windy beach
Far from the twisted reach of crazy sorrow

"Gates Of Eden" is een droomsong in een (bijna) deinend ritme, gevolgd door veruit de beste song die Bob Dylan ooit schreef: "It's Alright, Ma (I'm Only Bleeding)". "It's Alright, Ma" is een perfecte samensmelting van tekst en muziek. Het is een song om met open mond naar te luisteren en achteraf "what the fuck" vertwijfeld over te fluisteren. Het is de song die op mijn begrafenis gedraaid moet worden, snoeihard. Een laatste middelvinger richting de verlaten wereld. Het is de song waarvoor Bob Dylan de Nobelprijs voor de Literatuur verdient. Eind 2016, op de dag dat Bob Dylan die Nobelprijs kreeg, schreef ik op de website van de Volkskrant over "It's Alright, Ma (I'm Only Bleeding)":

Er zijn mensen die vinden dat Bob Dylan de Nobelprijs voor de literatuur helemaal niet verdient. Dat moeten mensen zijn die nog nooit dat ene couplet uit "It's Alright, Ma (I'm Only Bleeding)" gehoord hebben:

Disillusioned words like bullets bark
As human gods aim for their mark
Make everything from toy guns that spark
To flesh-colored Christs that glow in the dark
It's easy to see without looking too far
That not much is really sacred

Bovenstaande regels zijn poëzie. Naast het eindrijm is er de alliteratie (bullets bark; gods guns glow colored Christs; easy see), beide rijmvormen komen uiteraard extra goed tot hun recht wanneer de tekst niet gelezen, maar gehoord wordt, bij voorkeur wanneer deze door Bob Dylan zelf gezongen wordt.

Wat alliteratie doet binnen deze tekst is verbanden door middel van klank leggen. Het knappe van de schrijver Bob Dylan is dat hij binnen een tekst zoals bovenstaand vers uit "It's Alright, Ma (I'm Only Bleeding)" over de regels heen niet alleen verbanden legt door middel van klank, maar ook betekenis. Zo associeert de luisteraar "bullets" (regel 1), "aim for their mark" (regel 2) en "toy guns" (regel 3) met wapens en zullen "human gods" (regel 2), "flesh-colored Christs" (regel 4) en "sacred" (regel 6) geassocieerd worden met religie. Bob Dylans teksten zitten vol met dit soort poëtische vondsten.

"It's Alright, Ma  (I'm Only Bleeding)" is een godensong. Beter dan dit wordt het niet.
Bringing It All Back Home sluit af met "It's All Over Now, Baby Blue". Het is een song van afscheid, van het afsluiten van wat geweest is. Maar ook een nieuw begin, een mogelijkheid om verder te gaan, om aan iets nieuws te beginnen:

Strike another match, go start anew
And it's all over now, baby blue

Het zijn de laatste woorden van Bringing It All Back Home. Een album afsluiten met een oproep om aan iets nieuws te  beginnen, dat is een magistrale, Dylaneske zet.

Bringing It All Back Home is een album om in te wonen, om minstens eens per week op de draaitafel te leggen. Om te beluisteren met de hoes op schoot. In bovenstaande stip ik slechts een klein deel van de schoonheid die het album te bieden heeft aan.
Ik ben te jong om het verschijnen van Bringing It All Back Home te kunnen herinneren. Ik ben van 1973. Bringing It All Back Home kwam ergens in de jaren negentig van de twintigste eeuw in mijn leven. Ik leef inmiddels zo'n kwart eeuw met het album en nog steeds klinkt het album fris, alsof het gisteren is opgenomen.
Ik baal dat ik de eerste dertig Bringing It All Back Home-jaren heb moeten missen, simpelweg omdat ik te laat geboren ben. Ik had graag vanaf 1965 naar misschien wel het beste album ooit gemaakt geluisterd.
Ik ben een broekie, ik heb er slechts een kwart eeuw luisteren opzitten. Maar het luisteren stopt niet, ik blijf mijn oren spitsen zodra Bringing It All Back Home op de draaitafel gaat. Ik kan alleen maar met open mond luisteren, de hoes op schoot. Starend naar de foto's, de hoestekst en iedere keer weer opschrikken als een van die tientallen belachelijk sterke tekstregels die op dit album te vinden zijn voorbij komt. Bringing It All Back Home is een totaal kunstwerk, een muzikaal thuis waar de tijd geen vat op heeft.
Vandaag is het tijd om Bringing It All Back Home te draaien.
Net als morgen. En overmorgen.

~ * ~ * ~ * ~

Over de invloed van de schrijvers van de Beat Generation op Bob Dylans Bringing It All Back Home schreef ik in mijn boek Dylan & de Beats (2018). Hieronder een fragment uit dat boek.

De Beats & Bringing It All Back Home

In maart 1965 verscheen Bringing It All Back Home, Bob Dylans vijfde album. Bringing It All Back Home is in de ruim vijftig jaar sinds verschijning uitgegroeid tot een klassieker, niet alleen in Dylans oeuvre, maar ook in de populaire muziek in het algemeen. Dit album bevat tijdloze songs als “Subterranean Homesick Blues”, “Maggie’s Farm”, “Mr. Tambourine Man” en “It’s All Over Now, Baby Blue”.
Daarnaast is Bringing It All Back Home het eerst album waarop Bob Dylan zich op het overgrote deel van de songs liet begeleiden door een band. Echter, het gaat me hier in eerste instantie niet zozeer om de muziek op Bringing It All Back Home, maar om de hoes van dit album. Voor de goede verstaander zijn er veel verwijzingen naar de Beats op deze hoes te vinden.
De voorzijde van de hoes bevat een schitterende door Daniel Kramer gemaakte foto waarop Bob Dylan en Sally Grossman te zien zijn.[1] Ze zitten in een kamer met op de achtergrond een open haard. Rond Bob Dylan en Sally Grossman zijn tijdschriften, boeken, platen en andere zaken uitgestald. Op de schoorsteenmantel, links naast de elpee van Lord Buckley, staat een klein, overwegend roze boekje. Dit boekje is het in 1964 door Ira Cohen in Tanger, Marokko uitgegeven literaire tijdschrift Gnaoua. Dit tijdschrift bevat onder andere vier werken van William Burroughs  (“Pry Yourself Loose And Listen”, “Notes On Page One”, “Ancient Face Gone Out” en “Just So Long And Long Enough”), een dagboeknotitie (“A Dream”)[2] en een gedicht (“A Writing (May 1963)”) van Allen Ginsberg, en negen gedichten van Michael McClure (“The Beast Sound: Nine Poems”).

Op de achterzijde van de hoes van Bringing It All Back Home zijn nog meer verwijzingen naar Beats te vinden. Zo bevat de achterzijde van de hoes een foto van Allen Ginsberg met op zijn hoofd een hoge hoed. Het is de enige foto op de hoes van Bringing It All Back Home waarop Bob Dylan zelf niet te zien is. Op een andere foto op de achterzijde van de hoes draagt Bob Dylan een soortgelijke, misschien zelfs dezelfde hoge hoed.
Het oogt haast alsof de ontwerper van de hoes een (visuele) connectie heeft willen leggen tussen Bob Dylan en Allen Ginsberg door ze beiden af te beelden met eenzelfde hoed.

Ook in de door Bob Dylan geschreven liner notes op de achterzijde van de hoes komen we Allen Ginsberg weer tegen: “why allen ginsberg was not chosen t read poetry at the inauguration boggles my mind”.
Twee keer eerder schreef Bob Dylan liner notes voor zijn eigen album en in beide eerdere liner notes vinden we Allen Ginsberg.
In “11 Outlined Epitaphs” op de hoes van The Times They Are A-Changin’ (1964) staat:

the dead poems of Eddie Freeman
love songs of Allen Ginsberg
an jail songs of Ray Bremser

Een opmerkelijk rijtje van drie dichters. Toen Bob Dylan dit schreef was van twee van deze drie dichters nog geen dichtbundel gepubliceerd. Allen Ginsberg is de uitzondering in dit rijtje dichters.
Eddie Freeman is waarschijnlijk Edward B. Freeman, Jr. (1939 – 1962). Volgens een op het internet gevonden in memoriam was Freeman een dichter die regelmatig in Greenwich Village te vinden was en bevriend raakte met Bob Dylan.[3] Of deze Eddie Freeman tot de Beats gerekend kan worden maakt het in memoriam niet duidelijk. Freeman was 23 jaar toen hij in november 1962 omkwam bij een vliegtuigongeluk (“dead poems”, schrijft Dylan).
Ray Bremser (1934 – 1998) behoorde zeker wel tot de Beats. Zijn debuut, Poems Of Madness, verscheen in 1965 terwijl Bremser in de gevangenis zat voor het bezit van marihuana (Bob Dylan heeft het over “jail songs”). De inleiding bij deze bundel werd geschreven door Allen Ginsberg. Voor het verschijnen van Poems Of Madness werden twee gedichten van Bremser opgenomen in The New American Poetry (Grove Press, 1960). Volgens Michael Gray in The Bob Dylan Encyclopedia hoorde Bob Dylan in 1961 in New York Ray Bremser voorlezen.
Allen Ginsberg in het gedicht  “Television Was a Baby Crawling Toward That Deathchamber” (februari 1961): “I receive a happy letter from Ray Bremser exiled from home in New Jersey jail”.[4]
Tijdens een interview met Elazar Larry Freifeld in 1988 zei Allen Ginsberg: “Bobby Dylan also likes him [Ray Bremser]. He [Dylan] says he [Bremser] has the best ear of all the poets.”[5]

Zoals boven aangegeven is Allen Ginsberg niet alleen te vinden in de liner notes van The Times They Are A-Changin’ en Bringing It All Back Home, maar ook op de hoes van een derde elpee, in de door Bob Dylan geschreven “Some Other Kinds Of Songs…” op de hoes van Another Side Of Bob Dylan (1964):

i take allen ginsberg t meet fantastic
great beautiful artist an no trespassin

Het is niet alleen het noemen van Allen Ginsberg in de liner notes van drie opeenvolgende albums, het is ook de toon van deze liner notes op de hoezen van The Times They Are A-Changin’, Another Side Of Bob Dylan en Bringing It All Back Home die de invloed van de Beats op het schrijven van Bob Dylan laat zien.

Terug naar Bringing It All Back Home. Naast het plaatsen van het tijdschrift Gnaoua op de voorzijde van de hoes en de foto van Allen Ginsberg en het noemen van zijn naam in de tekst op de achterzijde van de hoes, lijkt ook Jack Kerouac te vinden te zijn op Bringing It All Back Home.
Wie Bringing It All Back Home opzet, hoort als eerste het nummer “Subterranean Homesick Blues”. De titel van dit nummer is mogelijk een echo van een van Jack Kerouacs boektitels: The Subterraneans (1958). Dat lijkt ver gezocht, ware het niet dat een groot aantal (boek-) titels van Jack Kerouac (en andere Beats) een echo lijken te hebben gevonden in een songtitel van Bob Dylan, vooral in de jaren 1965 en 1966.
Op Bringing It All Back Home is zeker nog één echo te vinden: Bob Dylans “On The Road Again” is – mede dankzij het woord “Again” in de titel – een duidelijke verwijzing naar Jack Kerouacs bekendste boek: On The Road (1957).[6]
Later in dit boek zal ik verder ingaan op de echo’s van titels van Beats in de songtitels van Bob Dylan. Dan zal blijken dat Bob Dylan niet alleen naar titels van Jack Kerouac verwijst, maar ook naar werken van Gregory Corso en Allen Ginsberg.

Ook de songteksten op Bringing It All Back Home bevatten enkele Beat-connecties. Zo schrijft Erika Roša over de openingssong van dit album: “‘[Subterranean] Homesick Blues’ explores Beat’s main themes.”[7] En schrijvers als Sean Wilentz en David Yaffe leggen connecties tussen Bob Dylans “It’s Alright, Ma (I’m Only Bleeding)” van Bringing It All Back Home en de gedichten “Howl” en “America” van Allen Ginsberg. Verderop in dit boek kom ik hier nog op terug.
Tot slot hoort Erika Roša nog een overeenkomst tussen de “breath-based lines” van Allen Ginsberg en Bob Dylans manier van zingen in “It’s Alright, Ma (I’m Only Bleeding)”. Dit behoeft mogelijk enige uitleg. Een “breath unit” heeft de lengte van één keer al pratend uitademen. Allen Ginsberg gaf zijn dichtregels de lengte van één “breath unit”. Hij kon dus precies één dichtregel voorlezen op één ademhaling, een “breath-based line”.
Roša: “In ‘It’s Alright, Ma’ Dylan sings each stanza made up of short verses in one breath. While in Ginsberg’s poetry the unit determines the length of the verse, in Dylan’s song it organizes the length of the stanza.”[8]








[1] Sally Grossman is de vrouw van Albert Grossman, Bob Dylans manager.
[2] Deze dagboeknotitie werd later in iets gewijzigde vorm opgenomen in Allen Ginsbergs Journals; Early Fifties Early Sixties. “Ancient Face Gone Out” van William Burroughs is ook opgenomen in het boek The Burroughs File.
[3] http://alumninet.yale.edu/classes/yc1962/obituaries/freeman.html
[4] Allen Ginsberg, – Collected Poems 1947 – 1980; Harper & Row, Publishers, New York, 1984; First Perennial Library Edition, 1988; blz. 282
[5] Gezien online, 9 maart 2018: http://allenginsberg.org/2018/03/sat-m-3/
[6] De songtitel “Maggie’s Farm” op Bringing It All Back Home zou nog gezien kunnen worden als een verwijzing naar Kerouacs Maggie Cassidy (1959).
[7] Erika Roša – Bob Dylan’s 1960s Albums and the Beat Generation
[8] Erika Roša – Bob Dylan’s 1960s Albums and the Beat Generation