Afgelopen
maart plaatste Tom hier drie hoofdstukken uit Desolation Row – Dylans
poëtische brief uit 1967. Dat waren drie hoofdstukken van mijn uit de
hand gelopen poging om een artikel te schrijven over “Desolation Row”. Het leidde uiteindelijk tot een boek met zeventien hoofdstukken
(verkrijgbaar via Amazon). Vergelijkbaar
verging het een artikel over “Where Are You Tonight? (Journey Through Dark
Heat)” – te rijk, te monumentaal om in één artikeltje te persen. Oók een boekje
geworden, dus. Engels en Nederlands, net als “Desolation Row”, en ook
verkrijgbaar bij Amazon.
Onderstaand “Chanson d’automne”, het inleidende
hoofdstuk van Where Are You Tonight? – Dylans geruisloze monument uit 1978.
Ik wens u veel leesplezier.
1 Chanson d’automne
I The
Longest Day
De kaartspelende Generaal
Von Salmuth (Ernst Schröder), de bevelhebber van de 15. Armee, kijkt tevreden naar de hand die hem zojuist is
toebedeeld. “Meine beste Hand heute abend,” straalt hij. Maar daar komt Oberstleutnant Kurt Meyer (Heinz
Spitzner) binnen en verstoort het vredige kaarttafereeltje in de knusse, rijk
gedecoreerde rooksalon van het Chateau even buiten Tourcoing. De luitenant-kolonel is
opgewonden.
“Verzeihung. Herr Generaloberst Von Salmuth: Es ist da!”
“Was ist da?”
“Der zweite Teil des Funkspruchs! Der zweite Vers! Verwunden mein Herz mit eintöniger Mattigkeit!“
“Was ist da?”
“Der zweite Teil des Funkspruchs! Der zweite Vers! Verwunden mein Herz mit eintöniger Mattigkeit!“
Gealarmeerd kijkt Herr Generaloberst op,
en ernstig herhaalt zijn overste de dichtregel uit het onderschepte
radiobericht. Verwunden mein Herz mit eintöniger
Mattigkeit. Het effect van de woorden valt hem wat tegen - de generaal lijkt nu een
beetje geërgerd, geërgerd dat hij wordt gestoord op dit cruciale punt in zijn
kaartavondje. Zijn blik dwaalt alweer af naar zijn linkerhand, met zijn rechter
sorteert hij.
“Herr Generaloberst,” sputtert Meyer, “wir haben die Invasion innerhalb der
nächsten vierundzwanzig Stunden zu erwarten!“
Ongeïnteresseerd beveelt Von Salmuth: “Setzen Sie die fünfzehnte Armee in Alarmbereitschaft.“
Ongeïnteresseerd beveelt Von Salmuth: “Setzen Sie die fünfzehnte Armee in Alarmbereitschaft.“
Een nogal loze maatregel.
Het lijkt dan ook een wat al te vrije interpretatie van hetgeen zich op vijf
juni in het hoofdkwartier van de SS-generaal afspeelt. Maar, zoals überhaupt
het overgrote deel van de monumentale oorlogsfilm The Longest Day (1962) de kwalificatie “docudrama” wel waarmaakt,
schijnt het toch echt zo te zijn gegaan.
Ook het onderschepte
codebericht is echt. Het is de tweede helft van het openingscouplet van Paul
Verlaine’s "Chanson d’automne" uit 1866, een van de beroemdste
gedichten in de Franse literatuur:
Les sanglots longs
Des violons
De l'automne
Blessent mon coeur
D'une langueur
Monotone.
Des violons
De l'automne
Blessent mon coeur
D'une langueur
Monotone.
De eerste helft van het
codebericht, Les sanglots lons / Des
violons / De l’automne, is 1 juni uitgezonden en was bedoeld om het Franse
verzet te waarschuwen dat D-Day eraan komt. Na het uitzenden van het tweede
deel zal de invasie binnen vierentwintig uur starten en weet het verzet dat ze
nú met hun sabotage-acties moeten beginnen.
Het gedicht is inderdaad
een oogverblindend kunstwerk van een geniaal dichter met een magistrale
taalbeheersing. Het bestaat uit drie relatief korte sextetten die inhoudelijk,
ritmisch en rijmtechnisch de perfectie benaderen, met als bonus het voor
Verlaine kenmerkende spel met klankkleur, onomatopoëtische effecten en
muzikaliteit. Op een perfecte vertaling bijten ambitieuze vertalers zich nu al
anderhalve eeuw de tanden stuk, maar Dylan zal het werk wel via de - erg knappe
- vertaling van Arthur Symons (1902) kennen, "Autumn Song”:
When a sighing begins
In the violins
Of the autumn-song,
My heart is drowned
In the slow sound
Languorous and long
In the violins
Of the autumn-song,
My heart is drowned
In the slow sound
Languorous and long
Echo’s van Verlaine’s oeuvre zijn verspreid over Dylans catalogus te horen,
van "Just Like Tom Thumb’s Blues" en "Gates Of Eden" uit
1965 tot "Ain’t Talkin’" uit 2006. Verlaine krijgt een name-check in
"You’re Gonna Make Me Lonesome When You Go" en in interviews noemt
Dylan het werk van de Fransman als voorbeeld van de poëzie die hij absorbeerde,
in die eerste, vormende jaren in New York;
“I stayed at a
lot of people’s houses which had poetry books and poetry volumes and I’d read
what I found... I found Verlaine poems or Rimbaud.”
(Jeff Rosen interview voor No Direction Home, 2005)
(Jeff Rosen interview voor No Direction Home, 2005)
Vertaler Symons moet noodgedwongen
afzien van de brille en de muzikaliteit van specifiek Franse woordcombinaties -
de doodsheid van feuille morte valt
nu eenmaal niet te evenaren met een correcte vertaling van het begrip, net
zoals het Engelse violins nu eenmaal
een andere klankkleur heeft dan het Franse, resonerende violons. Symons kiest er terecht voor om in elk geval het ritme en
vooral het rijmschema te handhaven, het bij de Fransen populaire aabccb-rijmschema.
II Little Miss Sue
In de Franse literatuur is de vorm al sinds de zestiende
eeuw, sinds Ronsard, geliefd. Victor Hugo schrijft veel gedichten in deze
zogeheten Spaanse sestetten, Charles
Leconte de Lisle is een fan en Verlaine grijpt ook vaker ernaar. Daarbuiten,
buiten de Franse literatuur, dringen de aabccb-sextetten
maar mondjesmaat door.
De Engelsen vinden het kennelijk passender voor nursery rhymes, voor kinderversjes.
Zoals de antieke klassieker "Little Miss Muffet" (bekender als
"Along Came A Spider") uit de zeventiende of achttiende eeuw:
Little
Miss Muffet
Sat on a tuffet,
Eating her curds and whey;
There came a big spider.
Who sat down beside her
And frightened Miss Muffet away
Sat on a tuffet,
Eating her curds and whey;
There came a big spider.
Who sat down beside her
And frightened Miss Muffet away
Afgezien van een paar uitzonderingen - Alfred Noyes’
"The Highwayman" uit 1906 bijvoorbeeld - duurt het tot 1969 voordat
de vorm weer komt bovendrijven. Johnny Cash’s wereldhit "A Boy Named
Sue", geschreven door Shel Silverstein, bestaat uit tien “Spaanse
sestetten” (de Engelsen noemen het “tail-rhyme stanza”):
And
he said, "Son, this world is rough
And if a man's gonna make it, he's gotta be tough
And I know I wouldn't be there to help ya along
So I give ya that name and I said goodbye
I knew you'd have to get tough or die
And it's the name that helped to make you strong"
And if a man's gonna make it, he's gotta be tough
And I know I wouldn't be there to help ya along
So I give ya that name and I said goodbye
I knew you'd have to get tough or die
And it's the name that helped to make you strong"
Definitieve status in de liedcultuur krijgt de tail-rhyme stanza uiteindelijk na 1984,
als Leonard Cohens "Hallelujah" begint door te dringen tot de canon.
Voor het lied, dat Cohen naar eigen zeggen nooit heeft kunnen voltooien,
schrijft de Canadese bard meer dan tachtig coupletten - allemaal Spaanse
sestetten.
Tussendoor, in 1978, schrijft Dylan zijn magistrale
finale voor Street Legal, het
ondergewaardeerde "Where Are You Tonight? (Journey Through Dark
Heat)". De officiële publicatie van de liedtekst, in Lyrics en op de site, verhult de “ware” vorm van de tekst:
There’s
a long-distance train rolling through the rain
Tears on the letter I write
There’s a woman I long to touch and I miss her so much
But she’s drifting like a satellite
Tears on the letter I write
There’s a woman I long to touch and I miss her so much
But she’s drifting like a satellite
Maar de voordracht laat geen twijfel erover bestaan:
There’s
a long-distance train
Rolling through the rain
Tears on the letter I write
There’s a woman I long to touch
And I miss her so much
But she’s drifting like a satellite
Rolling through the rain
Tears on the letter I write
There’s a woman I long to touch
And I miss her so much
But she’s drifting like a satellite
…
dezelfde vorm als Verlaine’s "Chanson d’automne", als "Little Miss
Muffet" en als "A Boy Named Sue". Zesregelig
couplet, rijmschema aabccb - tail-rhyme stanza. Eenzelfde
“hervorming” is bij elk van de tien coupletten door te voeren; het zijn écht
Spaanse sestetten.
III There’s a train
Waarom Dylan de Dichter die klassieke vorm verdoezelt
door de tekst anders op te maken dan de voordracht onthult, is in eerste instantie
onduidelijk. Hij doet het vaker, in elk geval; op dit album bij "No Time
To Think" bijvoorbeeld - en daar blijkt hij zowel de structuur als de
“verhullende” opmaak van T.S. Eliot kattengedichten uit Old Possum's Book of
Practical Cats te kopiëren.
Duidelijk is wel dat de dichter de strenge vorm gebruikt
om een eenheid te suggereren. Behalve de tien sextetten houden ook de drie
refreinachtige brugcoupletten zich aan eenzelfde strakke vorm: vijfregelige
stanza’s, rijmschema aaabb, en het
laatste woord is telkens tonight.
Ter onderstreping van die suggestie van eenheid, wordt
ook de begeleidende muziek ingeklemd in een strak, weinig avontuurlijk
akkoordenschema. Twee akkoorden slechts (C en F) onder de sextetten, een gewoon
bluesschemaatje (G-C-F) onder de drie “refreinen”, opgeleukt met een prettig
dalende akkoordprogressie (F-Em-Dm-C), zeer toepasselijk onder “and she
winds back the clock” en “as her beauty fades”.
Dezelfde akkoorden, trouwens, als in "Like A Rolling
Stone" (“now you don’t talk so loud”).
Inhoudelijk is er slechts een vage eenheid te ontwaren;
in de eerste sextetten worden gesluierde observaties over een she gedeeld, in de laatste drie
sextetten verschuift het perspectief. Daar wordt de she (vermoedelijk) rechtstreeks aangesproken en verandert dus in
een you.
Dylan de Verteller kiest voor een mozaïekachtige
structuur, vergelijkbaar met songs als "A Hard Rain’s A-Gonna Fall"
en "Desolation Row". Vrij nadrukkelijk zelfs: acht versregels
beginnen met “There’s a…“, dus met de
formule waarmee een getuige verslag doet van zijn observaties. Én met de epiek
suggererende trucs die we al kennen uit songs als "Shelter From The
Storm" en "Visions Of Johanna". In dit geval door de filmische
opening, het wide-shot dat een film-noirachtig
verhaal belooft:
There’s
a long-distance train rolling through the rain
Tears on the letter I write.
Tears on the letter I write.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten