Angelina (1981) - door Jochen Markhorst

Angelina (1981)

De eerste Duitse officier die wordt afgeknald door Vassili Zajtsev in Enemy At The Gates (Jean Jacques Annaud, 2001) staat onder een geïmproviseerde douche in een ruïne in de puinhopen van Stalingrad, dat onophoudelijk wordt beschoten en gebombardeerd. Zijn vervoer is net aan komen rijden en staat in the combat zone, tussen de bomkraters en de brokstukken te wachten: een zwarte Mercedes 170V Funkwagen. Geen echte trouwens, maar de Afdeling Rekwisieten heeft haar best gedaan.

Meestal is het een Mercedes met meer glamour. De Mercedes-Benz 200 Lang in Inglorious Bastards (Tarantino, 2009), bijvoorbeeld, hoewel SS-officier Hans Landa in de openingsscene ook in een (open) Mercedes-Benz 170V arriveert bij Perrier LaPadite’s huisje. Maar het liefst laten de topnazi’s, van Hitler tot Goering en van Himmler tot kolonel Stauffenberg (Valkyrie, Bryan Singer, 2008), zowel privé als op de slagvelden, naar de concentratiekampen en de executieplaatsen, zich vervoeren in de Mercedes-Benz 770 K Special-Tourenwagen 7-sitzer. Dat is der Große Mercedes, de luxewagen waarin Hitler de parades afnam (een donkerblauwe, dit keer), de auto die hij Franco cadeau deed, waarin Himmler de Konzentrationslager en Goering zijn Luftwaffekameraden bezocht. Keizer Hirohito kreeg een rode, Paus Pius XI een witte, maar de nazi’s gaven doorgaans de voorkeur aan kaki of zwart.

En zwart zijn dus vrijwel alle Mercedessen in oorlogsfilms.

Het is dan ook een geladen, duister beeld, dat de dichter Dylan in die ene regel van “Angelina” oproept: There’s a black Mercedes rollin’ through the combat zone.

Hij staat niet op zich, die duistere regel. Blood dryin’ in my yellow hair as I go from shore to shore, bijvoorbeeld. Overigens ook een beeld dat zonder veel hineininterpretieren associaties met Tweede Wereldoorlog en blonde nazi’s in Argentinië oproept, zodat versfragmenten als men marching, stars and stripes explode en tree of smoke ook al richting het slagveld worden geduwd.

Daaruit, uit die correlatie, stijgt echter geen samenhangend, eenduidig verhaal op uit de liedtekst; “Angelina” blíjft een raadselachtig, draadloos lied.

Een initiële inspiratie lijkt terug te voeren op Harry Belafonte. Dylan schrijft het lied als er een Caribische wind om zijn hoofd waait, enkele weken nadat zijn schoener Water Pearl haar tewaterlating heeft beleefd. Reggae en calypso hangen in de lucht, daar op die paradijselijke Kleine Antillen in de Caribische Zee, en Dylan schrijft songs als “Caribbean Wind”, “I And I”, “Heart Of Mine” en “Jokerman”, songs waarin de sound van de Boven- en Benedenwindse Eilanden doorklinkt.

Het zal Dylan hebben teruggevoerd naar zijn eerste stappen in de muziekbusiness, naar zijn harmonicabijdrage in “The Midnight Special” op Harry Belafonte’s gelijknamige album uit 1962. 

De ervaring doet wel wat met de jonge Dylan. Op de plaat staat ook “Gotta Travel On”, dat al op zijn repertoire staat en dat hij later ook zal opnemen (Self Portrait, 1970) en blijkbaar luistert hij ook naar Belafonte’s plaat hiervoor, Jump Up Calypso (1961). Het slotnummer daarvan verschijnt op single: “Angelina”, met het refrein

Angelina, Angelina,
Please bring down your concertina
And play a welcome for me
'Cause I'll be coming home from sea

In Dylans oeuvre zijn wel meer echo’s van het lied te vinden, overigens. Harry’s from Curaçao up to Tokyo wordt bij Dylan from Tokyo to the British Isles (“Caribbean Wind”) en een Dylanesk couplet als

Yes it's so long since I've been home
Seems like there's no place to roam
Well I've sailed around the Horn
I've been from San Jose up to Baffin Bay
And I've rode out many a storm

… lijkt door te echoën in “Bob Dylan’s Dream”, in “Lo And Behold!”, “Santa Fe” en in “Heart Of Mine” – door de poëtische ader van songschrijver Lord Burgess (echte naam Irving Louis Burgie) stroomt hetzelfde bloed als bij Dylan, een connectie die Dylan, hoppend van Antilliaanse eilanden naar West Indies als vanzelf weer maakt. Het sprongetje naar Belafonte en calypso is snel gemaakt.

De sterkste trigger is het refrein. Dylan is aan de slag gegaan met het rijm Angelina / concertina, heeft vermoedelijk op een kladblaadje een rijtje vooralsnog ongerelateerde rijmwoorden geschreven (subpoena, hyena, Argentina, arena) en gedacht: we zien wel waar het schip strandt. Ook al een strategie die hij afkijkt van Belafonte’s hofleverancier Lord Burgess, die zich eveneens in de vreemdste bochten wringt om inhoudsloze rijmvondsten in een lied onder te brengen. Zoals in “Gloria”, de B-kant van de single “Angelina”:

Please marry me Gloria,
Darling can't you see Gloria
With all your faults,
I want you like a long dose of Epsom salts

Of, minstens zo bizar,

So please marry me Gloria,
Darling can't you see Gloria
My belly does boil,
I want you like a bad dose of castor oil.

Maar ja; Belafonte en Burgie hebben niet de minste ambitie om diepgang te suggereren, uiteraard – Belafonte is, zeker in die vroege jaren van zijn carrière, bij uitstek een song and dance man.

Dat streven heeft de dichter Dylan wel. En Bijbelse referenties is een van zijn strategieën om enig literair cachet te insinueren. Het Nieuwe Testament, en dan vooral de vier Evangelisten, dit keer. Mattheüs in het eerste couplet (zo laat uw linker hand niet weten, wat uw rechter doet, 6:3), Markus in het derde (as he walked through the crowd, dezelfde scene waaraan Dylan ook refereert in “Scarlet Town”: I touched the garment), Lukas 6:29 in het daaropvolgende (Dengene, die u aan de wang slaat, biedt ook de andere, uit de Bergrede) en de Petrus’ verloochening uit Johannes (No, I have heard nothing about the man that you seek).

En dat is bij lange na niet alles – “Angelina” wordt volgestouwd met subtiele en minder spitsvondige Bijbelse beelden en referenties. De laatste twee coupletten citeren Mattheüs en lijken te verwijzen naar Armageddon, het vale paard komt ook al uit Openbaringen, de tree of smoke is een aanduiding voor de wolkkolom waarin God zich hult als hij met Mozes spreekt (Exodus, waarin ook de milk and honey zijn te vinden) en de angel with four faces leent Dylan van Ezechiël, uit hoofdstuk 10, waarin de cherubijnen worden beschreven: ‘elkeen had vier aangezichten’.

Reuze beeldend en heel mysterieus allemaal, maar een coherent beeld stijgt nog steeds niet op. De songtekst is uiteindelijk, zoals Dylan in “Up To Me” zegt, “niet meer dan dat wat gebroken glas weerspiegelt” (We heard the Sermon on the Mount and I knew it was too complex / It didn’t amount to anything more than what the broken glass reflects) – en de nabijheid van wederom de Bergrede is vast niet toevallig.

Net als “Up To Me” wordt “Angelina” verworpen. Prachtige opname, schitterende melodie en meeslepende spanning, daar niet van. Maar Dylans commentaar bij weer een ander gepasseerd meesterwerk, bij “Caribbean Wind” lijkt één op één toepasbaar op “Angelina”:

“Bij dat lied kreeg ik maar niet te pakken waarover het nou ging, nadat ik het had voltooid. Soms schrijf je iets heel geïnspireerds en kun je het om de een of andere reden niet afmaken. Je gaat ernaar terug, je probeert het weer op te pakken, maar de inspiratie is gewoon verdwenen.”

(Biograph, 1985)

Ook de ‘Tangled Up In Blue-kunstgreep’, het husselen van persoonlijke voornaamwoorden en werkwoordstijden, helpt niet mee. Net als in Tangled broeit er onderhuids het verslag van een driehoeksverhouding, met behalve die ongenaakbare Angelina en de ik-persoon nóg een man – maar die ‘hij’ kan evengoed de ik-persoon zelf zijn, natuurlijk. Dylan zelf heeft het ook niet helemaal scherp, in ieder geval. De twee versies van het derde couplet illustreren die onduidelijkheid wel. Op de officiële, tweede versie (die van The Bootleg Series 1-3) wordt de mannelijke antagonist (of de ik-persoon) beschreven:

His eyes were two slits, making a snake proud
With a face that any painter would paint as he walked through the crowd
Worshipping a god with the body of a woman well endowed
And the head of a hyena

… maar in de eerste versie zingt Dylan daar nog over Angelina:

Her eyes were two slits, making a snake proud
With a face that any painter would paint and well-endowed
Praising the dead as she rode a donkey through the crowd
Or was it a hyena?

Het inpassen van die hyena blijft wat moeizaam, maar in deze eerste versie ontsnappen we tenminste aan die vervreemdende knipoog naar Egyptische mythologie (hoewel er eigenlijk geen goden zijn met het hoofd van een hyena – wel jakhalzen). De Jezusreferentie blijft gehandhaafd, maar verwijst ditmaal naar een andere scene: de intocht te Jeruzalem, waar Jezus, gezeten op een ezel, zich een weg baant door ‘een grote schare’ (Joh. 12). Dat is overigens het hoofdstuk na de opwekking van Lazarus, dus misschien moest dat niet praising the dead, maar raising the dead zijn.

Covers zijn er nauwelijks, ondanks het succes van The Bootleg Series 1-3 (1991), van de officiële release van het lied, dus. De enige vermeldenswaardige is van een oude bekende: Ashley Hutchings, de bassist en mede-oprichter van Fairport Convention. Hutchings behoorde destijds, in de nazomer van ’67, al tot de gelukkigen die mochten grabbelen in de Basement Tapes (en koos toen “Million Dollar Bash”) en heeft twintig jaar later nog steeds een gouden hand van kiezen; zijn “Angelina” is werkelijk prachtig. Hij verandert Jerusalem in God’s country en rommelt wéér met persoonlijke voornaamwoorden (He’s surrounded by God’s angels wordt bij Ashley She’s surrounded), maar ach…  dat mag vast wel van de besluiteloze bard (op de verzamelaar The Guv’nor Vol. 1, 1993, waarop ook de Fairport Convention-outtake “Dear Landlord” en een Steeleye Span-opname van “Lay Down Your Weary Tune” zijn te vinden).

Dylan zelf speelt het lied nooit. Ook niet als hij op 4 april 2019 in Berlijn optreedt, in de Mercedes Benz Arena. Waar een zwarte Mercedes pontificaal voor de ingang staat te pronken.

Ashley Hutchings: luister hier.

Angelina

Well, it’s always been my nature to take chances
My right hand drawing back while my left hand advances
Where the current is strong and the monkey dances
To the tune of a concertina

Blood dryin’ in my yellow hair as I go from shore to shore
I know what it is that has drawn me to your door
But whatever could it be, makes me think you’ve seen me before
Angelina

Oh, Angelina. Oh, Angelina

His eyes were two slits, making a snake proud
With a face that any painter would paint as he walked through the crowd
Worshipping a god with the body of a woman well endowed
And the head of a hyena

Do I need your permission to turn the other cheek?
If you can read my mind, why must I speak?
No, I have heard nothing about the man that you seek
Angelina

Oh, Angelina. Oh, Angelina

In the valley of the giants where the stars and stripes explode
The peaches they were sweet and the milk and honey flowed
I was only following instructions when the judge sent me down the road
With your subpoena

When you cease to exist, then who will you blame
I’ve tried my best to love you but I cannot play this game
Your best friend and my worst enemy is one and the same
Angelina

Oh, Angelina. Oh, Angelina

There’s a black Mercedes rollin’ through the combat zone
Your servants are half dead, you’re down to the bone
Tell me, tall men, where would you like to be overthrown
In Jerusalem or Argentina?

She was stolen from her mother when she was three days old
Now her vengeance has been satisfied and her possessions have been sold
He’s surrounded by God’s angels and she’s wearin’ a blindfold
But so are you, Angelina

Oh, Angelina. Oh, Angelina

I see pieces of men marching, trying to take heaven by force
I can see the unknown rider, I can see the pale white horse
In God’s true name tell me what you want and you’ll have it of course 
Just step into the arena

Beat a path of retreat up them spiral staircases
Pass the tree of smoke, pass the angel with four faces
Begging God for mercy and weepin’ in unholy places
Angelina

Oh, Angelina. Oh, Angelina