Bob Dylan in de Kuip, 23 juni 1978

In februari 2008 begon ik met de blog Bob Dylan in (het) Nederland(s). In het eerste bericht op deze blog plaatste ik het gedicht van Pieter Jan Mellegers over Bob Dylans eerste concert in Nederland. Dat gedicht begint zo:

Toen JEZUS eindelijk naar Holland kwam -
in het Feyenoordstadion trad Hij op,
waar eertijds Billy G. en Reinier K. triomfen vierden -
stroomde gans het volk naar Rotterdam.

Het tweede bericht op deze blog ging ook over dit concert. Ik schreef:

Dylans eerste concert in Nederland was op 23 juni 1978 in het Feijenoord stadion te Rotterdam. Heel Dylanminnend Nederland moet die dag in Rotterdam, in de regen, samengepakt hebben gezeten. Heel Dylanminnend Nederland plus uitgever Geert van Oorschot.

Zoon Wouter van Oorschot: "In april van laatstgenoemd jaar [1978] vertelde ik Hilly dat Bob Dylan op 23 juni een concert zou geven in het Feijenoordstadion te Rotterdam. Reeds lang tevoren had ik mijn moeder voor zijn werk weten te winnen. Het sprak daarom voor mij vanzelf dat ze mij en wat vrienden daarheen zou vergezellen. Ze zag evenwel op tegen het massale karakter van de samenkomst en weigerde. [...] Tot mijn verrassing melde Geert [van Oorschot] dat hij graag mee zou gaan. [...] op een stadiontribune, in de stromende regen die voorafgaand aan het concert overvloedig valt, zit een in regenjas gehulde gestalte met een plastic haarkapje op die een krant leest. De enige reden waarom je wilt geloven dat hier de uitgever van Tirade zit, is omdat van onder dit haarkapje een florissant brandende havanasigaar uitsteekt." (Tirade 400)

Ook dichter Jan Kal - o.a. schrijver van negen sonnetten naar teksten van Bob Dylan (opgenomen in zijn boek 1000 sonnetten) - was erbij, aldus een dagboekaantekening van C. Buddingh' van 26 juni 1978: "Nederland, toch nog in de finale gekomen, gisteravond, zij het pas in de verlenging, met Stientje, Sacha, Wiebe, Walter en Jan Kal (die in Rotterdam had gelogeerd na afloop van het Bob Dylan-concert in het Feyenoordstadion) met 3-1 van Argentinië zien verliezen." (Dagboeknotities 1977 - 1985; blz. 275)

Het lijkt mij duidelijk: dat eerste concert van Bob Dylan in Nederland is belangrijk voor mij. Vandaag is het veertig jaar geleden dat dat concert plaats vond, dat Bob Dylan in De Kuip in Rotterdam zijn allereerste concert in Nederland gaf.
Op 23 juni 1978 was ik niet in Rotterdam. Op die dag zat ik waarschijnlijk zandtaartjes te bakken of reed ik rondjes op mijn step. Op 23 juni 1978 was ik 5 jaar. Hoewel ik niet in Rotterdam was om Bob Dylans verrichtingen op het podium van De Kuip op te zuigen op die dag in juni 1978, ben ik toch dichtbij geweest. Over dat dichtbij zijn schreef ik vijf jaar geleden, op het 35-jarige jubileum van dit concert. Ik schreef toen:

Het is 23 juni 1978. In tegenstelling tot miljoenen anderen heb ik nog nooit van Bob Dylan gehoord. In de zomer van 1978 speelde ik in de zandbak van mijn kleuterjaren. Ik heb geen herinneringen aan 23 juni 1978, aan Bob Dylans concert in het Feyenoord stadion in Rotterdam, aan zijn eerste concert in Nederland.
Mijn fascinatie voor dit concert is gevoed door het gebrek aan herinneringen en hoewel het onmogelijk is om achteraf die ontbrekende herinneringen alsnog in te halen, heb ik in de loop der jaren wel mijn best gedaan om een surrogaat op te bouwen. Ik moet inmiddels tientallen artikelen over dit concert hebben gelezen, honderden foto's van dit concert hebben gezien. En natuurlijk heb ik de opname gehoord en de paar minuten film gezien. Ik moet de beelden van het Polygoon Journaal al tientallen keren gezien hebben. Ik heb vele mensen gesproken die er bij waren, dichterbij kom ik niet.
Het is vandaag 35 jaar geleden dat Bob Dylan voor het eerst in Nederland optrad. In die 35 jaar is er veel gebeurd. Mijn gefabriceerde herinneringen aan dit concert zijn in die 35 jaar alleen maar sterker geworden. Een van de uitwassen van die fascinatie voor Bob Dylans eerste concert in Nederland is het stuk '23 juni 1978, Feyenoord stadion "de Kuip", Rotterdam' in mijn boek Bob Dylan in Nederland 1965 - 1978. Het is een ruim twintig pagina's tellend stuk over dat eerste concert in Nederland. Tijdens het schrijven van dat stuk heb ik voor even de zandbak van mijn kleuterjaren verlaten om plaats te nemen in de Kuip, om Bob Dylan voor het eerst in Nederland te zien en horen optreden. Voor even was het weer 23 juni 1978.

Onderaan dat stuk plaatste ik een fragment over dit concert uit mijn boek Bob Dylan in Nederland 1965 - 1978. Hier nogmaals dat fragment:

En dan, rond half negen, wordt het stil op het podium.
Heel stil.
Het publiek scandeert Dylans naam.
Een bruingekleurd, met velours bekleed, rond plateau op wieltjes wordt op het podium naar voren geschoven, de instrumenten staan er al op.
Negen uur, de band, zonder Dylan komt het podium op en speelt een instrumentale versie van ‘A Hard Rain’s A-Gonna Fall’. Een paar minuten later volgt ook Dylan voor een optreden van tweeënhalf uur. Dylan komt op zonder gitaar. Zijn gitaar, een zwarte Fender Stratocaster met parelmoer ingelegde hals, staat dan al op het podium voor hem klaar. Tijdens de toegiften bespeelt Dylan een honey blonde Fender Telecaster (model 1952).
‘Een vreemd gevoel is dat. Daar staat hij dan, Bob Dylan, de dichter uit Minnesota, maar…
Onzin natuurlijk. ’t Is dwaas om te veronderstellen dat er meer gebeuren moet dan dat er gebeurt. En er gebeurt nogal wat. De sfeer prettig voelbaar, de muziek, beter nog, het geluid óók. We zijn met z’n duizenden één krankzinnig grote familie, samen in bad, in de Kuip, kletsnat, gezellig doorweekt. Onzin dus. Méér verlangen is gezeur.’ [1]
Is hij goed? Kan hij de onvermijdelijke vergelijking met zijn vroegere zelf, ergens uit de jaren zestig, aan, of valt hij glorieus door de mand?
‘In een witte broek en vest, een zwart leren jack en zwarte blouse leek de Dylan van 1978 nog altijd op de oude uit de jaren ’60. Maar ook in zijn muziek is Dylan in kwaliteit en zeggingskracht er niet op achteruitgegaan. Integendeel, zo goed als nu heeft hij nog nooit eerder gezongen en de muzikanten die achter hem staan zijn de beste waarmee hij tot nu toe gespeeld heeft.’ [2]
Henk Boom: ‘Nog niets heeft zijn [Dylans] stem aan fraaiheid, aan onverwachte wendingen, aan originaliteit ingeboet. Zijn zang is meer dan een niet te kopiëren instrument. Eén ding werd zo gisteravond [sic] duidelijk: Dylan is in de eerste plaats zanger.’ [3]

Het concert opent met een cover van het door Tampa Red geschreven ‘Love Her With A Feeling’ direct gevolgd door het eerste van twee nummers van Dylans net verschenen album Street-Legal [4]. Ik vraag me af hoeveel van de tienduizenden aanwezigen in de Kuip ‘Baby Stop Crying’ al in de albumversie gehoord hebben voor ze het Dylan vanaf het podium hoorden zingen.
En dan volgt de eerste massale herkenning, ondanks het geheel nieuwe arrangement, tijdens ‘Mr. Tambourine Man’. Het nieuwe arrangement valt echter niet bij iedereen in de smaak: ‘Het geoe-hoe van het trio [achtergrondzangeressen] maakte van “Mister Tambourine Man” een Engelbert Humperdinck-achtig gebeuren, dat bij lange na niet kon tippen aan de oorspronkelijke elpee-versie’, aldus Gerard Kessels in De Limburger [5] van 26 juni 1978. Het ‘recyclingsproces’ werkt, aldus Kessels, wel bij ‘Like A Rolling Stone’, ‘Ballad Of A Thin Man’ en ‘All I Really Want To Do’. Ook is Kessels zeer te spreken over de band: ‘De acht man sterke band manifesteerde zich als een geconcentreerd werkend gezelschap. Vooral de gitaristen Billy Cross, Ian Wallace en Steven Soles maakten indruk. Dat gold ook voor de economisch drummende Bobby Hall.’ [6] Dat Ian Wallace geen gitaar speelt, maar achter het drumstel zit en Bobby Hall verantwoordelijk is voor de percussie, doet aan de lofprijzingen van Kessels niets af.
Elly de Waard ziet ook wel wat minpuntjes aan het, zoals zij het noemt, ‘breed geïnstrumenteerd geluid waarin orgel en koor een belangrijke rol spelen’, maar is zeker niet alleen negatief: ‘In dat brede geluid is alleen nog maar ruimte voor korte soli, waarbij die van gitarist Billy Cross, violist David Mansfield en vooral Steve Douglas op diverse saxen en fluiten opvielen. Het geluid dat Dylan nu produceert is gemakkelijk in het gehoor liggend en commercieel. de up-tempo-kanten van zijn songs  zijn allemaal aangepunt, de vrolijke en opgewekte kanten eveneens. Al zijn songs hebben een opkontje gehad en dat werkt in sommige gevallen goed en in andere bepaald minder.’ [7]



Terug naar de songs.
‘Mr. Tambourine Man’ wordt gevolgd door een sterke versie, afgaand op het fragment uit het Polygoon Journaal, van ‘Shelter From The Storm’ en wederom een nieuw arrangement voor ‘Love Minus Zero / No Limit’. ‘“Love Minus Zero” was mooi, maar Dylan bleek gedurende de eerste helft van zijn optreden veel onzekerder te zijn dan in Londen. Hij zong haast bedeesd, misschien door het massale van de omgeving, maar misschien ook door de kou. “Tangled Up In Blue” was het eerste lied dat er echt goed uitkwam.’ [8]
Het concert is dan al ruim een half uur onderweg.
‘Rond 21.45 uur gaan in de Kuip bij “Tangled Up In Blue” voor de eerste keer massaal de aanstekers in de lucht.’ [9]
Het uit 1965 stammende ‘Ballad Of A Thin Man’ blijkt niet alleen vrij van nostalgie, maar zelfs, aldus Ed Wapper, een ware profetie te bevatten: ‘Wie had ook maar een vermoeden kunnen hebben, dat Dylan door “Ballad Of A Thin Man” te zingen zich niet zou overgeven aan het “Jeugdsentiment Zestiger Jaren” maar een voorproefje zou geven op de 80-er jaren?’ [10]
Volgens diezelfde Ed Wapper gaat Dylan daarna, tijdens ‘Maggie’s Farm’, voor het eerst echt de mist in, wat Wapper in één zin Dylan ook gelijk weer vergeeft. De fouten worden gemaakt doordat Dylan risico’s neemt, doordat Dylan door middel van nieuwe arrangementen zijn oude songs nieuw leven in probeert te blazen en niet een ‘greatest hits show’ speelt. Dat risico nemen levert juweeltjes op, maar af en toe ook een misser, zoals ‘Maggie’s Farm’.

Na ‘Maggie’s Farm’ volgen ‘I Don’t Believe You’ en misschien wel Dylans bekendste nummer, ‘Like A Rolling Stone’.
‘“Like A Rolling Stone” vormt (tegen tienen) het eerste voorspelbare hoogtepunt van de show’. [11]
Peter van Bruggen is minder enthousiast, eerder cynisch: ‘Het publiek wiegt mee met “Like A Rolling Stone” en “Blowin’ In The Wind”. Als mijn moeder dit toch eens had mogen meemaken! Die laatste song heeft ze nog wel met haar kerkkoor gezongen. Het is echt “down memory lane” vanavond in de Rotterdamse Kuip en iedereen zingt mee.’ [12]
Voor de pauze volgen nog ‘I Shall Be Released’ en ‘Going, Going, Gone’. ‘Bij “I Shall Be Released” is er niemand meer die nog zit. Iedereen staat, klapt, zingt en deint.’ [13]

Na de pauze van een minuut of vijf, speelt de band, zonder Dylan, een instrumentale versie van ‘Rainy Day Women # 12 & 35’, om te vervolgen, met Dylan, met achtereenvolgens ‘One Of Us Must Know (Sooner Or Later)’, ‘You’re A Big Girl Now’, ‘One More Cup Of Coffee (Valley Below)’ en het onvermijdelijke ‘Blowin’ In The Wind’, ongetwijfeld beter gezongen dan door het kerkkoor van de moeder van Peter van Bruggen.
‘Niettegenstaande de muzikale overmacht van zijn rock-orkest demonstreert D. geregeld zijn vermogen tot tederheid en subtiliteit; zo is “Blowin’ In The Wind” (rond 22.30 uur) een wondertje van sfeer met zijn begeleiding van piano, triangel, gitaar, Steve Douglas’ basfluit en het ditmaal ingetogen dameskoortje.’ [14]
Ergens hoog op de tweede ring worden de eerste aanstekers aangestoken. Binnen de kortste keren branden tienduizenden lichtjes, een stadionsuppoost verzucht ‘Gooi die muziek maar in mijn pet, maar dit… dit is nog mooier dan voetbal.’ [15]

[1] Peter van der Hoest – ‘Hij heeft ons weer beduveld’; Rotterdamsch Nieuwsblad, 24 juni 1978
[2] AD, 24 juni 1978
[3] Henk Boom – ‘Bob Dylan begeestert koud Feyenoord-stadion’; Arnhemse Courant, 26 juni 1978
[4] Street-Legal verscheen, aldus de website www.searchingforagem.com, op 15 juni 1978 
[5] Gerard Kessels – ‘Legendarisch concert Bob Dylan in de kuip’; de Limburger, 26 juni 1978
[6] Gerard Kessels – ‘Legendarisch concert Bob Dylan in de kuip’; de Limburger, 26 juni 1978
[7] Elly de Waard –‘Concert Dylan evenement door regen’; de Volkskrant, 26 juni 1978
[8] Elly de Waard –‘Concert Dylan evenement door regen’; de Volkskrant, 26 juni 1978
[9] Leo Nierse – ‘D-Day in Holland, Bob’s nederdebuut in de Kuip’; Rolling Thunder nr. 14, oktober 1998
[10] Ed Wapper – ‘Dylan daalde van de Olympus af naar de Kuip’; Veronica 28, 8 juli 1978
[11] Leo Nierse – ‘D-Day in Holland, Bob’s nederdebuut in de Kuip’; Rolling Thunder nr. 14, oktober 1998
[12] Peter van Bruggen in Muziekkrant Oor 13, 28 juni 1978
[13] Dick van Rietschoten – ‘Bob Dylan: hartverwarmend in miezerig herfstweer’; Het Binnenhof, 24 juni 1978
[14] Leo Nierse – ‘D-Day in Holland, Bob’s nederdebuut in de Kuip’; Rolling Thunder nr. 14, oktober 1998
[15] Frans Happel – ‘Dylan een paar uur op aarde’; Rotterdamsch Nieuwsblad, 24 juni 1978

Tot zover het fragment uit Bob Dylan in Nederland 1965 - 1978.
Sinds het publiceren van Bob Dylan in Nederland 1965 - 1978 ben ik regelmatig benaderd door Dylan-liefhebbers die er bij waren. Ze vertelden mij verhalen, lieten me foto's zien en altijd sprankelde er de vreugde in hun ogen als ze spraken over dat ene concert van Dylan. Tsja, dat ene concert.
Dat ene concert maakte deel uit van het meerdaagse festival Rotterdam Folk '78. Dat leerde ik pas toen ik research deed voor Bob Dylan in Nederland 1965 - 1978. Ik leerde toen wel meer dingen.
Ik leerde dat Bob Dylan tijdens zijn eerste verblijf in Nederland in Amsterdam het Achterhuis bezocht. Ik heb nog contact gezocht met het Achterhuis met de vraag of Dylan al dan niet een gastenboek tekende.
Ik leerde dat Dylan onderweg naar het concert in de file kwam te staan.
Ik leerde dat die 23ste juni het openbaar vervoer plat lag.
Maar ook is er de wetenschap dat het late journaal van 23 juni 1978 aandacht schonk aan Bob Dylans optreden in de Kuip. Dat journaal schijnt andere beelden getoond te hebben dan in het Polygoon Journaal te zien waren. Ik verlang er naar om die journaal-beelden van 23 juni 1978 te zien.
In mijn fantasie hebben mijn ouders dat journaal gezien. Ik kan ze er nu wel naar vragen, maar ze zullen het zich niet herinneren. Mijn ouders hebben niks met Bob Dylan. Wie kan het zich nog wel herinneren?

Het is 2018, het is veertig jaar geleden dat Bob Dylan in de Kuip stond. Verlang ik nog zo naar een aanwezigheid bij dit concert achteraf zo dicht mogelijk benaderen? Niet meer zo hevig als een aantal jaren geleden.
Ik ben inmiddels bij dat concert geweest, in gedachten. Het klinkt misschien gek, maar ik heb inmiddels zelfs herinneringen aan dat concert. Oké, het zijn niet mijn herinneringen, maar geleende beelden die ik in mijn kop heb opgeslagen. En als ik mijn ogen dicht doe en mij goed concentreer komen zelfs de geluiden van dat concert waar ik nooit was terug.
Die geluiden beginnen niet met muziek, maar met het blaffen van honden. Er waren honden in de Kuip op die dag.
Pas na de honden hoor ik Bob Dylan. Ik sta helemaal vooraan, maar heb mijn ogen dicht. Ik kijk niet, ik luister. Er is even het besef van historie, maar dat schud ik af. Het gaat alleen om dit moment, nu, deze avond. Het is 23 juni 1978. Niemand weet of Bob Dylan ooit nog weer terug komt voor een tweede concert. Ook dat doet er niet toe. Niet echt. Hij is er nu.
Daar staat hij. Hij speelt. En al is de Kuip vol, staan er duizenden mensen achter mij en zitten er minstens net zo veel op de tribunes, hij speelt voor mij. De vijfjarige mij, voor even uit de zandbak van mijn jeugd getild en overgebracht naar dit moment. Naar nu. 23 juni 1978. Het is vrijdag.
Het is Dylan-dag in Nederland.
Die dag duurt nu al veertig jaar.

~ * ~ * ~ * ~

Vorig jaar, in de aanloop naar drie concerten van Bob Dylan in Amsterdam, keek oud directeur van Mojo Leon Ramakers terug op dat concert in juni 1978, zie hier.
De setlist van Bob Dylans eerste concert in Nederland staat hier.

~ * ~ * ~ * ~

Uit het plakboek van Hennie Nijhuis: 

[met dank aan Hennie]