De Dylan 30 (aflevering 4) door Martijn Muijs

In Dylan kort #589 kondigde ik aan dat Martijn Muijs zijn Dylan 30 gereed zou maken voor publicatie hier. Vandaag de vierde aflevering met daarin de nummers 15 t/m 11. De radiouitzending van Martijn Muijs is iedere vrijdag te horen op KX radio tussen 13 en 14 uur.

15. Tien dingen die je moet weten over dit liedje. Eén. Het was de debuutsingle van The Byrds. Twee. De versie van Dylan was een stuk minder succesvol. Drie. Drugs speelden geen enkele rol in dit nummer. Zei Dylan ooit eens. Ik kon ze gebruiken of laten staan, maar zat er nooit aan vast. Vier. Het nummer werd geschreven tijdens een trip die Bob en een paar vrienden maakten vanuit New Orleans naar het westen. Vijf. Die reis was geïnspireerd op het boek On the road van Jack Kerouac. Zes. Het nummer is deels gebaseerd op de vriendschap van Bob met Bruce Langhorn. Zeven. Die bezat een grote Turkse tamboerijn, volgens Bob zo groot als een wagenwiel. Acht. Een andere invloed is de film La Strada van Fellini. Negen. Jingle jangle haalde Bob van een oude plaat van Lord Buckley. Tien. Al het voorgaande is gebaseerd op Bobs biografie, geschreven door Howard Sounes. Eén ding weet ik zeker: het staat op de plaat Bringing it all back home, dat alleen in Nederland onder een andere titel uit kwam: Subterranean Homesick Blues. Waarom weet ik dan weer niet.
PLAY: Mr. Tambourine Man (Live 1975, The Bootleg Series Vol. 5, The Rolling Thunder Revue)

14. Een liefdesliedje voor Joan Baez. Althans, dat zou het kunnen zijn. Want nergens wordt haar naam genoemd, en nergens spat het glazuur van de regels af. De relatie tussen Bob en Joan is er één van vele onduidelijkheden. Even de feiten: Joan Baez was één van de grote folkzangers aan het begin van de jaren 60 en Bob was haar protegé. Ze gaf Bob een duwtje in de goede richting, dankzij haar kwam hij ook in de belangstelling te staan. Meer dan eens werden ze innig verstrengeld in elkaars armen gefotografeerd. Waar Joan was, daar was Bob. Totdat de situatie zich omkeerde. Bob stapte uit haar schaduw, en met elk jaar dat verstreek stond hij meer in de schijnwerpers, en Joan meer in de schaduw. Zongen ze tijdens haar concerten nog regelmatig samen, toen Bob het op eigen kracht kon, deed hij dat ook. Joan mocht mee, maar kwam vaak niet verder dan de hotelkamer. Kleine situatieschets: In de documentairefilm Dont Look Back zie je ze samen in beeld. Joan zit met een gitaar op schoot, Bob achter een typemachine. Terwijl Joan met haar betoverende klanken de kamer vult, zit Bob voorovergebogen over zijn typemachine, ondertussen de ene na de andere sigaret oprokend. Het lijkt alsof ze smacht om zijn aandacht. Hoor dan hoe mooi ik voor je zing. Maar Bob keurt haar geen blik waardig. Hij tikt onverstoorbaar door op de typemachine. Je ziet toch dat ik bezig ben. Een half jaar ervoor waren ze nog samen op tournee door Amerika. Joan stond in haar eigen voorprogramma en zong liedjes van Bob. Nadat ze Blowin' in the wind had gespeeld vroeg ze het publiek of ze de schrijver van dit liedje wilden ontmoeten. Het publiek ging uit z’n dak toen Bob op het podium kwam – voor een hoger honorarium dan degene die hem had uitgenodigd ook nog eens. Toen ze later meeging op zijn tournee door Engeland verwachtte ze toch op z’n minst één keer gevraagd te worden om mee te zingen. Maar waar ze ook kwamen – hij stond alleen in de spotlights. Bij de tournee die volgde was ze niet meer gevraagd. Maar toen Bob door ziekte tot zijn hotelkamer veroordeeld was besloot ze toch om hem op te zoeken. Toen ze aan zijn kamerdeur stond, werd er opengedaan door een vrouw. Ze bleek Sara te heten en in het geheim al een tijdje een relatie met Bob te hebben. Joan droop teleurgesteld af, en ze zouden elkaar tot halverwege de jaren 70 niet meer zien. Bob trouwde met Sara, tot het huwelijk halverwege de jaren 70 op de klippen liep. De oorzaak laat zich raden.
PLAY: She Belongs To Me (Bringing It All Back Home)

13. Schrijven is schrappen. Staat op mijn papiertje. Niet dat ik het niet uit mijn hoofd zou kunnen, maar soms is het goed zeker te weten wat je gaat zeggen. De drie zinnen die hierna volgden heb ik doorgestreept. Blijft de vraag over: wat staat er op de paperassen die Bob voor zich heeft liggen?Avond aan avond is de aanblik hetzelfde: de rechterkant van het podium is zijn domein, het keyboard waar je en profil tegenaan kijkt. Aan de zijkant een microfoonstandaard, die standaard te laag staat. Hoewel meestal nog niet laag genoeg naar zijn zin, want zodra de eerste klanken ingezet worden, duwt Bob zijn zangversterking meestal nog een centimeter of wat omlaag. Wat meteen tot gevolg heeft dat hij zich, zeker voor zijn leeftijd, in allerlei interessante maar vooral onmogelijke kronkels en buigingen moet werken om te kunnen zingen en tegelijkertijd piano te kunnen spelen. Een cynicus zal zeggen dat hij beide toch al matig beheerst, laat staan tegelijkertijd. Met het klimmen der jaren worden de fysieke ongemakken er meestal niet minder op, maar ook de geheugenspier werkt niet altijd even feilloos meer. Als ik mijn hersens kraak kom ik maar tot één slotsom: die steel-guitar die daar, op hoge poten, pal tegen zijn keyboard aangeplakt staat, dient als luxe bijzettafeltje voor de papieren waarop, in Times New Roman lettertype 32, de setlist staat. Maar er liggen meerdere velletjes A4, wat doet vermoeden dat Bob goed naar Andre Hazes heeft gekeken. Want ja, hoe ging die ene regel in een van die 500 liedjes ook alweer. Hij knijpt zijn ogen samen, bedenkt dat hij weer z’n leesbril in de kleedkamer heeft laten liggen, perst zijn lippen tot een smalle streep en gooit er wat willekeurigs uit. Waarom heb ik dit lied ooit zoveel coupletten gegeven, lijkt hij te denken, terwijl hij een boze blik de zaal in werpt. In zijn boek Kronieken, waar wat mij betreft best een paar blaadjes uitgescheurd hadden mogen worden, vertelt Bob over de totstandkoming van een liedje. ‘ Ik begon eraan in de vroege namiddag, tegen de tijd dat het ochtendnieuws begon te slijten, en ik had er de rest van de dag tot in de avond nodig om het af te maken. Het was alsof ik het liedje voor me zag verschijnen en ik het moest inhalen, alsof ik alle personages in het liedje zag en ervoor koos om mijn lot aan het hunne te verbinden. Ik hoorde het hele stuk in mijn hoofd, ritme, tempo, melodielijn, de hele mikmak. Ik zou dit liedje altijd terug kunnen halen. De wind zou het nooit uit m´n hoofd kunnen blazen. Op zo´n song komt er nergens een einde aan. Je schijnt een zaklantaarn op iemands gezicht en je bekijkt wat er te zien is. Maar voor mij is het verbazend eenvoudig, geen complicaties, alles pakt goed uit. Zolang de dingen die je ziet niet voorbijgaan in vlekken van licht en schaduw zit je goed. Liefde, angst, haat geluk - alles in onmiskenbare bewoordingen, duizend-en-één subtiele vertakkingen. De ene regel roept de andere op. Zoals wanneer je linkerbeen een stap vooruit doet en je rechterbeen meetrekt. ’Zoals een schilder zijn werk bijpunt, bijschaaft, bijkleurt, voordat het een meesterwerk is, een weekje laat staan, er met hernieuwde blik tegenaan kijkt, zo blijft Bob schrijven en schrappen, tot in de studio aan toe. Sommige briljante liedjes zouden nooit het stadium bereiken waarop de meester ze goedkeurde – of andersom: de meester zag dat het goed was, maar de muzikale lijstenmakers zouden best nog een paar uurtjes hebben willen bijschaven. Een vroege opname van dit liedje laat horen hoe Bob op driekwart van het liedje begint te mompelen, even zijn mond houdt, en dan weer verder zingt. Terwijl de band doorspeelt, de opname loopt, de muziek er goed op staat, verzint hij ter plekke een nieuwe tekst. Dat ene regeltje moet toch anders. Er moet toch nog een couplet bij. Zelfs in de uiteindelijke versie werd geknipt: ‘ When he built a fire on mainstreet’ is de officiële tekst in het vierde couplet, maar Bob zong het oorspronkelijk duidelijk anders en in de ik-vorm. Die zin werd ruw in tweeën geknipt, waardoor je nu hoort: When I spee-He built a fire on mainstreet. Schrijven is schrappen, en zo werden er 3 coupletten geschrapt in deze live-versie.
PLAY: Stuck Inside Of Mobile With The Memphis Blues Again (Live, Hard Rain)

12. Cee-Lo Green zei het recht voor z’n raap, net als Lily Allen. En ook Danny Paladero heeft een hit omdat er fuck you in zit. Er is een handig tooltje op bobdylan.com waarbij je een willekeurig woord kan intikken, en dan rolt er uit de database een overzicht van alle liedjes waar dat woord in voorkomt. Ik toets in: fuck. Drie keer raden hoe vaak Bob dat woord heeft gebruikt in zijn liedjes. Nul. Nooit. En toch is dit misschien wel de eerste muzikale middelvinger ooit. 1965, het jaar dat in Amerika bekend staat als het jaar dat Dylan elektrisch ging. Het eerste keerpunt in het leven van Dylan. Niet alleen muzikaal verandert hij van koers: hij trekt weg uit New York, de stad waar hij alles aan te danken had. Zijn doorbraak, de liefde, inspiratie, vrienden en een dak boven zijn hoofd. Maar de eerste liefde maakt plaats voor een ander, inspiratie vind hij bij The Beatles en dankzij zijn succes kan hij van het verdiende geld een eigen huis kopen. Woodstock wordt de nieuwe standplaats, Sara is zijn eerste vrouw en net als The Beatles wil hij een gitaar met een snoertje.Een paar dagen nadat Bob zijn gitaar heeft ingeplugd op het Newport Folk Festival staat hij in de studio. Het boe-geroep moet nog na-echoën. De woede op het gezicht van Pete Seeger, die de geluidskabels in tweeën had gespleten als hij een bijl had gehad, het staat hem nog helder voor de geest. Is dit het afscheid aan Greenwich Village, het deel van New York waar hij alles aan te danken had, maar waar hij uiteindelijk toch van vervreemd was? Het vaarwel aan de vrienden, die hem ineens de rug toekeerden omdat hij niet meer één van hen was? Als het later dat jaar uitkomt op single, is iedereen nog maar net bekomen van Like A Rolling Stone. Dit klinkt liefelijker. Bijna Beatlelesque. Je zou het mee willen zingen, ware het niet dat er geen refrein in zit. Onder het muzikale vernis zit een beerput die Dylan bijna vredig de speakers uit knalt. ´Ik zou willen dat ik in jouw schoenen stond, en jij in de mijne. Dan zou je zien hoe verschrikkelijk je bent.´ Een grotere fuck you is er niet.
PLAY: Positively 4th Street (Single)

11. Ze was nog getrouwd die dag, toen ze Bob tegenkwam in New York. Zij reed rond in haar MG sportautootje, Bob zwierf zoals altijd door de straten van de stad. Hij was inmiddels een bekende zanger, een paar kortstondige relaties lagen achter hem. Zij was fotomodel, en getrouwd, maar haar huwelijk stelde niet veel meer voor. Haar man had gezegd: ik kan niet getrouwd zijn met iemand die Shirley heet. En dus stelde ze zich voor als Sara. Sara Lownds, geboren Shirley Nozinsky. Een mooie vrouw, met opvallende bruine ogen. Ze keken een beetje triest, maar dat zorgde juist voor extra aantrekkingskracht. Bij de eerste ontmoeting wist Bob: met haar ga ik trouwen. Het huwelijk met haar man Hans kraakte. Hij was 25 jaar ouder, fotograaf, en zo hadden ze elkaar ook leren kennen: als jong model kreeg hij Sara voor zijn lens. Heinz Ludwig Lowenstein, zeg maar Hans. Ze hadden sinds kort samen een kind: Maria. Maar hij was druk, en thuiszitten was niks voor haar. Hans vond dat ze wel een sportwagentje verdiende, als goedmakertje voor zijn drukke bestaan. En zo reed ze door New York, vooral Greenwich Village trok haar aan. Tot ze op een dag wegreed en nooit meer terugkwam. Ze had een andere man ontmoet. Met hem ging ze trouwen. Met Robert, zeg maar Bob. Samen met Maria trok ze bij hem in. Hij had een kamer in het Chelsea hotel gehuurd, groot genoeg voor hun drieën, en een piano kon er ook nog bij. Hans vond het maar niks, haar relatie met die Zimmerman, zoals hij Bob noemde. Hij wil niet dat zijn dochter door Bob werd opgevoed, en is van plan een rechtszaak aan te spannen. Zijn advocaat vertelt hem dat hij weinig kans heeft te winnen. Hans besluit het erbij te laten, en ziet zijn Sara nooit meer. Hoewel ze nu officieel een stel zijn, wil Bob het niet aan de grote klok hangen. Alleen zijn manager en een getuige voor Sara zijn bij de ceremonie die in 1965 wordt voltrokken op Mineola, Long Island. Zelfs sommige vrienden weten niet dat Bob nu getrouwd is. Op haar beurt weet Sara weer niks van de vrienden van Bob. Ze zijn samen, de rest van de wereld bestaat niet. Zo leven ze lang en gelukkig samen, tot de jaren 70 aanbreken. Bob treedt dan al jaren niet meer op, maar besluit dat het tijd wordt voor een nieuwe tournee. Het jachtige artiestenbestaan keert terug, het leven waar Sara niks van weet. Of wil ze het niet weten? Wat gebeurt er allemaal in die kleedkamers? En al die nachten dat Bob alleen op z’n hotelkamer zit? In het Chelsea hotel had hij nog een prachtige ode aan haar geschreven. Sad Eyed Lady Of The Lowlands. En nu stonden haar ogen weer zo triest, omdat ze al het leed moesten verwerken van wat ze in zijn ogen had gezien – en doorzien. Het huwelijk liep op de klippen. Of toch niet. In een ultieme poging haar weer voor zich te winnen, schreef hij een lied voor haar. Hoe anders kon hij het zeggen dan met muziek. Hun gesprekken waren ruzies geworden, futiliteiten groeiden uit tot kloven van onbegrip. Terug in New York schreef hij het voor haar, Sara. En ook zij was terug in New York. Die zomer had ze doorgebracht zonder Bob, en kwam een kijkje nemen – te zien of er nog iets te redden viel. En aan de andere kant van het glas zingt iemand over vakanties toen de kinderen nog klein waren en weet je nog – die eerste keer samen in Portugal. Hij vraagt vergeving voor zijn begane zonden en zingt: Sara, don’t ever leave me, don’t ever go. Ze was er helemaal door van slag. Het was een keerpunt. Ze kwamen weer bij elkaar. Bob en Sara.
PLAY: Sara (Desire)