Visions Of Johanna (1966) door Jochen

Visions Of Johanna (1966)

In 1978, het jaar waarin Dylan zijn allerberoerdst klinkende plaat Street Legal aflevert, verklaart de maestro in het grote Playboy-interview: "The closest I ever got to the sound I hear in my mind was on individual bands in the Blonde on Blonde album. It's that thin, that wild mercury sound. It's metallic and bright gold, with whatever that conjures up" – woorden die inmiddels misschien wel vaker geciteerd worden dan een gemiddeld populaire Bobsong.

Dat dunne, wilde kwikzilveren geluid hebben we te danken aan een ingeving van producer Bob Johnston. Na uitputtende, onbevredigende en veelal vruchteloze opnamesessies in de Columbia-studio’s in New York stelt Johnston voor om te verhuizen naar de CBS-studio’s in Nashville, en de opnames aldaar weer op te pakken met gelouterde sessiemuzikanten uit de countrywereld. Een onorthodoxe ingeving, om het maar ’s voorzichtig te stellen. De übercoole, New Yorkse hipcat Dylan musicerend met gemoedelijke, stetsondragende verandatijgers in houthakkershemden? Manager Albert Grossman voorziet een imagocatastrofe en ontbiedt de producer: 'If you ever mention Nashville to Dylan again, you're gone.' Maar Dylan ziet het wel zitten, en op Valentijnsdag 1966 beginnen de sessies. Met op dag één, na ‘Fourth Time Around’ meteen 'Visions Of Johanna', het lied dat hem al maanden bezig houdt – maar waarvoor hij de juiste je-ne-sais-quoi maar niet weet te vinden.
Het is meteen raak. Op No Direction Home staat een New York opname (take 8) en het verschil is, inderdaad, enorm. Blijft Dylan in New York hangen in scherpe, hardrockende, maar ook zeurderige versies, in Nashville daalt de dromerige, kwikzilverachtige schoonheid in.

De lyrische kracht van de tekst is onomstreden. Maar wat Dylan vertelt, daarover zijn we het na bijna 50 jaar nog steeds niet eens. Natuurlijk nodigt de rijkdom van de propvolle tekst ook van harte uit tot nijver spitwerk door ambitieuze Dylanduiders. Kijk, zegt Greil Marcus, de verwarmingsbuizen van het Chelsea Hotel kuchen ook vandaag de dag nog steeds. En er ís een revisie van de Mona Lisa gemaakt; ‘the one with the moustache’ is van dadaïst Marcel Duchamp. Johanna is de angelsaksische vertaling voor het Hebreeuwse woord voor de hel, Gehenna. En de juwelen en verrekijkers aan de ezel hebben inmiddels een schier spreekwoordelijke status gekregen – maar we zullen het wel nooit eens worden over de vraag wat dat spreekwoord uitdrukt.
Biografisch interpreteren blijft het populairst. Daarbij spitst de discussie zich toe op de vragen wie Louise is, en wie Johanna is. Joan Baez en Sara Lownds? Edie Sedgwick en Suze Rotolo? De dichter schetst in ieder geval een tegenstelling tussen een zinnelijke, aanwezige Louise en een onbereikbare, geïdealiseerde Johanna, en lardeert die schets met droombeelden, rijmelarij en impressionistische sfeertekeningen.
De werktitel van het lied is maandenlang ‘Seems Like A Freeze-Out’ geweest, en dat bevestigt inderdaad de gedachte dat Dylan hier een impressie wil schilderen – een schetsmatige weergave die een vluchtig moment uit een jachtig leven bevriest. “It’s so visual,” vindt ook de meester zelf (in het boekje bij Biograph, 1985).

Bovenal is het echter lyriek; de dichter verwoordt gevoelens. Invloed van de bewonderde poète maudit Rimbaud is aanwijsbaar; de desoriëntatie van de verteller, de chaos en zijn eenzaamheid, zijn melancholische inzicht dat hij iets verliest dat hij nooit gehad heeft. En, net als Rimbaud, is 'Visions' niet te duiden, maar het schurkt wel tegen epiek aan – de tekst suggeréért dat hier iets belangwekkends, iets intiems verteld wordt. Dylan de Dichter is hier op z’n best. Hij schiet ook wel ‘s mis met teksten die op de écriture automatique-piloot lijken te zijn geschreven ('No Time To Think', om maar ’s een voorbeeld te noemen) – weliswaar sfeervolle, beeldende, maar inhoudsloze aaneenrijgingen van onnavolgbare associaties, met uitschieters naar vermoeiende nevelpraat. Maar 'Visions' balanceert tussen vertellende lyriek en surrealistische Wortspielerei, 'Visions Of Johanna' is een fascinerend meesterwerk, de Renoir in Dylans catalogus.

Artiest Robyn Hitchcock beweert dat hij door 'Johanna' überhaupt songschrijver wilde worden, en hij is bepaald niet de enige die het lied op een voetstuk plaatst. Wijlen Jerry Garcia van de Grateful Dead benaderde de song bij elke uitvoering als een relikwie, Marianne Faithfull krabbelde in 1971 uit de goot, en liet daar heroïne en Mick Jagger achter om 'Visions Of Johanna' op te nemen. De meest geslaagde cover is van Chris Smither, op diens album Leave The Light On (2006). Smither zingt wat slonzig, en dat werkt heel poëtisch, speelt een lome, soepele gitaarpartij daaronder, en al doorkabbelend voegt producer David Goodrich meer gitaren, mandoline, accordeon aan de hypnotiserende wals toe, tot de melancholie uit de luidsprekerboxen druipt.