Planet waves

I

Ik ben verslingerd aan Planet waves, altijd geweest, maar sinds een dag of acht, negen probeer ik het niet eens meer te relativeren of te ontkennen. Deze dagen is er Planet waves en dan is er nog een heleboel andere muziek.
Planet waves kwam in januari 1974 uit op het Asylum label. Al Dylan's voorgaande albums werden in Nederland door CBS uitgebracht, Planet waves dus niet. Planet waves werd niet alleen niet door CBS uitgebracht, maar werd - in tegenstelling tot voorgaande albums - ook niet in Nederland geperst. Nou kan ik niet zeggen dat ik me dat kan herinneren, in januari 1974 zat ik nog in de luiers, was ik nog niet in staat om ook maar een zinnig woord uit mijn tandenloze bekkie te persen. Van herinneringen aan januari 1974 is dus al helemaal geen sprake.
Hoe weet ik dan dat Asylum Planet waves niet in Nederland liet persen? Althans, hoe denk ik dat te weten? Simpel, ik loop met de regelmaat van de klok platenbeurzen af en negentig procent van de persingen van Planet waves die ik uit de bakken trek, is geperst in Duitsland. Nog nooit ben ik een Nederlandse persing van dit album op Asylum tegengekomen. Conclusie: in Nederland werd de Duitse persing van dit album geïmporteerd en verkocht. An sich niks bijzonders, ware het niet dat ten eerste de twee in Nederland uitgebrachte singles van dit album, On a night like this en Something there is about you, wèl in Nederland geperst zijn. En ten tweede dat Planet waves in iedere godvergeten uithoek van deze aardkloot geperst lijkt te zijn, behalve in Nederland. Wie even speurt op internet, komt persingen tegen uit o.a. Amerika en Engeland natuurlijk, maar ook uit Griekenland, Australië, Brazilië, Argentinië, Colombia, Mozambique en Zuid Afrika, om er eens een paar te noemen. Sterker nog, een van de topstukken in mijn platenkast is een persing van Planet waves uit Uruguay.
Uruguay! Welke Uruguayaan was in 1974 geïnteresseerd in Dylan? Maar in Uruguay liet Asylum Planet waves wel persen. In Nederland niet.
Hoewel, om het helemaal absurd te maken, zou je voor de gein eens een blik moeten werpen op de hoes van de Engelse persing van Planet waves. In de rechterbovenhoek, op de achterzijde, staat printed by euro-albums holland b.v.. De in Engeland gebruikte hoes van Planet waves werd in Nederland gedrukt, naar Engeland verscheept om daar van de plaat voorzien te worden en verkocht. Nou lijkt het logisch dat een partij in Nederland gedrukte hoezen naar Engeland verscheept worden en op de terugreis een partij in Engeland geperste platen op de terugreis werden meegenomen. De uit Engeland meegenomen platen hier van een hoes voorzien zouden worden en in de schappen terecht zouden komen. Maar nee hoor, hier werden Duitse persingen geïmporteerd.
De reden hiervoor lijkt te vinden te zijn in het feit dat de Duitse persing op Asylum uitkwam en in Engeland Planet waves op Island records werd uitgebracht. Blijkbaar had Island - vooral bekend als reggae-label en later als platenmaatschappij van U2 - in Engeland de distributie rechten voor Planet waves.

Een herinnering van Rob:
Wat is me nog wel herinner, is dat Planet Waves al vrij snel in de ‘ramsj’ lag in de platenbakken en doorgaans goedkoper was dan de andere platen. Het album werd ook regelmatig gebruikt voor advertenties en diverse aanbiedingen, bijv. als je een abonnement nam op een (muziek)blad kreeg je de “nieuwe” Dylan gratis. Verder had je in die jaren de landelijke platenwinkelketen elpee, en als die weer eens een vestiging opende, werden er altijd een paar platen als welkomsstunt afgeprijsd (“van 19,99 naar 9,99”) en daar zat Planet Waves vaak bij. Het album kreeg vanwege dat andere label, en in combinatie met de diverse prijsstunts, een “uitverkoop” imago waardoor het even duurde voordat mijn Dylan schoolmaatje en ikzelf het als een volwaardig Dylan album beschouwden. (Ik geloof dat dat pas bij mij gebeurde toen het in 1991 op CD uitkwam…).

Pak nu eerst eens even Planet waves uit de kast, bij voorkeur op lp, en kijk met me mee. Op de voorzijde van de hoes staan drie figuren, in grove streken neergezet. Met zwarte inkt of verf op wit. De stijl is vrij identiek aan dat van het portret dat op de hoes van Dylan's Self portrait staat.
Op de mouw van de middelste figuur het woord moonglow, in de rechterbenedenhoek cast-iron songs & torch ballads - moet dit iets verraden over de muziek op dit album of zij het kreten die uitsluitend deel zijn van de tekening? Vooral de woorden in de rechterbenedenhoek lijken te slaan op de muziek, maar het moonglow op de mouw van de middelste figuur? Ik heb mijn twijfels.
De titel is met dezelfde kwast als waarmee de drie figuren op doek zijn gezet, in blokletters bovenaan gezet. Maar de naam Bob Dylan ontbreekt op de voorzijde van de hoes. Nergens op de voorzijde van de hoes is te zien van wie dit album is. Een foutje dat platenmaatschappij Asylum in Amerika wist op te lossen door een sticker met daarop Bob Dylan op het plastic waarin het album verpakt zat te plakken.
Bij niet Amerikaanse persingen werd de sticker vaak gelijk op de hoes van het album geplakt om de eenvoudige reden dat de albums zonder plastic verpakking de fabriek verlieten.
Als er fouten worden gemaakt, is er altijd iemand die dat ontdekt en denkt te kunnen herstellen. Zo is op de hoes van o.a. de Franse persing van Planet waves de naam Bob Dylan toegevoegd. Op zich moet dat kunnen, ware het niet dat degene die de naam heeft toegevoegd heeft geprobeerd om Bob Dylan in eenzelfde handschrift te schrijven als waarin de titel is geschreven. De nadruk ligt op 'proberen'.
Tijd om de hoes om te draaien. De achterzijde is wit met zwarte letters. De teksten zijn met de hand geschreven, door Dylan. De teksten op de achterzijde zijn in drie kolommen verdeeld. Van links naar rechts een stuk proza, de namen van de muzikanten en de songtitels. Ik begin bij de laatste, de meest rechter kolom. De songtitels van kant 1 en kant 2 zijn door een kruis van elkaar gescheiden. Een van de eerste dingen die opvalt, voor wie het album voor het eerst ziet, is dat Forever young twee keer op het album staat. De eerste keer als laatste nummer van kant 1, de tweede keer als eerste nummer van kant 2. Twee keer Forever young, tezamen vier woorden, van elkaar gescheiden door een kruis. Een kruis bijna als een assenstelsel met in ieder kwadrant één woord. Twee keer Forever en twee keer Young.
Die herhaling zet zich ook in andere titels voort, denk aan Going going gone en You angel you. Toeval? waarschijnlijk wel.

Aanvulling van Rob:
Het zal je misschien opgevallen zijn dat tegenwoordig de tweede Forever young op o.a. iTunes standaard de toevoeging (continued) heeft gekregen. Dit past uitstekend in het hoesontwerp, en het duidt erop dat Dylan het nummer mogelijk niet als twee losse tracks maar als 1 uitvoering beschouwde, waarin het tempo verandert (of misschien zoals vroeger bij 78 toeren platen dat het tweede deel verder ging op de ommezijde van de plaat: Tom Joad van Woody Guthrie (of later op singles, bijv. Like a rolling stone part 1 en part 2; had je ook met andere singles, bijv. Oh well pt. 1 en 2 van Fleetwood Mac).

Onder de songtitels een tekeningetje, iets tussen een slang en treinrails. Daaronder Recorded November 5, 6 & 9 en ook nog Village Recorder, 1616 Butler, West LA. De plaat zou dus in drie dagen in Los Angeles opgenomen zijn. Onzin natuurlijk. Er waren zes sessies voor nodig om Planet waves op te nemen: 2, 5, 6, 8, 9 en 14 november 1973 .
In de middelste kolom eerst de titel Planet waves, daaronder drie getekende golfjes en dan de namen van de muzikanten met onder iedere naam de bespeelde instrumenten. De eerst naam is uiteraard die van Dylan zelf. Onder Dylan's naam alleen vermelding van de gitaar en de mondharmonica. Dat hij tijdens het nummer Dirge piano speelt, is blijkbaar vergeten.
Onder The Band staan de namen van de vijf leden van the Band, met als eerste Robbie Robertson en daarna de overige vier leden in alfabetische volgorde: Rick Danko, Levon Helm, Garth Hudson en Richard Manuel - op de hoes fout geschreven, er staat Manual. Opzet? Manual betekent handleiding of handboek. Is deze volgorde toeval, of is Robbie Robertson in de ogen van de hoestekstschrijver - Dylan - de leider van the Band waarna de overige leden volgen? Het blijft giswerk.
Overigens is op de achterzijde van de hoes van de quadraphonic-versie (voor meer over deze release, zie hieronder) de naam van Richard Manuel wel goed geschreven. Om deze fout te corrigeren is niet de gehele hoestekst opnieuw geschreven, maar is iemand druk geweest met schaar en lijm. Kijk maar naar de "E" in "Robbie", de "E" die is gebruikt voor de correcte schrijfwijze van Manuel is identiek.
De mandoline die Levon Helm bespeelt op Forever young staat ook niet op de hoes vermeld, net zo min als de accordeon (Garth Hudson?) die te horen is in On a night like this. Voor eenieder die zich afvraagt waarom zowel Levon Helm als Richard Manuel credits krijgen voor het bespelen van de drums: tijdens de eerste sessie voor Planet waves was Levon Helm niet aanwezig. Tijdens deze sessie werd Never say goodbye opgenomen. Op deze opname is Richard Manuel de drummer, net als op de opname van Forever young waarop Levon Helm de mandoline bespeelt.
Tot slot, de derde kolom, de hoestekst. Het eerste dat opvalt is dat er doorhalingen inzitten, als was het slechts een kladje. Op de inhoud van deze hoestekst ga ik niet in, een ieder kan 'm zelf lezen.
Deze hoestekst werd o.a. in Amerika en Engeland, mede door de zin Furious gals with garters & smeared lips on bar stools that stank from sweating pussy, als obsceen bestempeld. De Amerikaanse en Engelse persingen van Planet waves werden dan ook voorzien van een papieren tweede hoes die de gehele achterzijde van de daadwerkelijke hoes bedekten. De Amerikaanse papieren hoes is goudkleurig met witte letters. De middelste en de rechter kolom zijn opgeblazen zodat ze het gehele papier beslaan. De papieren hoes om de Engelse persing van Planet waves is precies omgekeerd van de Amerikaanse papieren hoes: gouden letters op een witte achtergrond.
Een persing van Planet waves waar de papieren hoes nog bij zit, is een waar verzamelaarsobject geworden om de simpele reden dat veel kopers van Planet waves bij thuiskomst deze hoes er gelijk afhaalden om die inmiddels befaamde obscene tekst te kunnen lezen. Die 'tweede' hoes scheurde dan, verdween in de prullenbak of raakte 'gewoon' zoek.
Tot zover het snuffelen aan de oorspronkelijke hoes. Wie denk dat daarmee de kous af is, komt bedrogen. Nog in 1974, hetzelfde jaar waarin Planet waves voor het eerst uitkwam, bracht Asylum ook een zogenaamde quadraphonic lp-persing van Planet waves op de markt. Niet alleen wijkt de voorzijde van de hoes van deze release sterk af van de boven beschreven hoes - de voorzijde is zwart met in het midden een verkleinde versie van de oorspronkelijke hoes - maar ook de muziek op dit album klinkt anders, beter. Maar liefst zeven van de nummers op deze release hebben een andere mix dan op de reguliere release en de tweede Forever young heeft een langer intro. Een quadrafonic lp was bedoeld om af te spelen op een speciale installatie voorzien van vier kanalen / boxen in tegenstelling tot de twee kanalen / boxen van een stereo lp. Deze release is naar mijn mening de best klinkende versie van Planet waves, ook wanneer je 'm 'gewoon' draait op een stereo-installatie.
Zoals eerder geschreven werd Planet waves door Asylum uitgebracht terwijl al Dylan's voorgaande albums in Columbia / CBS werden uitgebracht. Na Planet waves werd nog één Dylan-album door Asylum uitgebracht, daarna keerde Dylan terug bij Columbia / CBS. Begin jaren tachtig kocht Columbia / CBS de rechten van de twee op Asylum uitgebrachte Dylan-albums. Op 14 april 1982 kwam de eerste in Nederland geperste Planet waves op de markt, uitgebracht door CBS. De achterzijde van deze release is goud met witte letters, de als obsceen bestempelde hoestekst is verdwenen. Deze hoestekst komt pas in 2003 weer op een release van Planet waves terecht, op de geremasterde cd, opgeborgen in het bijbehorende boekje.
Deze geremasterde cd is bijzonder goed van geluid, maar nogmaals, de beste mix van Planet waves is te vinden op de quadrafonic lp.

II

Tijd om de plaat uit de hoes te halen, tijd om te luisteren. On a night like this begint met snelle aanslagen op de gitaar, en dan die stem On a night like this so glad you came around…en ergens halverwege die regel vallen de leden van The Band in. Is het mogelijk om naar On a night like this te luisteren zonder met mijn voeten mee te tikken, zonder met mijn hoofd in de maat te knikken?
… and let it burn, burn, burn on a night like this…
Ik kan er niks aan doen, maar wanneer ik naar dit nummer luister, dwalen de gedachten af naar het grensgebied tussen Mexico en Amerika, naar de muziek Doug Sahm op Doug Sahm and band, het album uit 1972 waar Dylan ook op te vinden is. Zou Dylan het heerlijke ritme van On a night like this hebben opgelopen tijdens de sessies voor Doug Sahm and band?
Geen egotrippen, geen eindeloze solo's, alles in dienst van het grote geheel. De kracht van Planet waves is misschien wel dat de muzikanten, de leden van the Band, musiceren ter meerdere eer en glorie van het collectief.
Na On a night like this gaat het tempo gelijk een paar tandjes omlaag met Going going gone. Afscheid, of liever het terugkijken op het afscheid. Geen verbittering, alleen constatering. Geen wijzende vinger, het is zoals het is gelopen.
I'm closin' the book on the pages and the text And I really don't care what happens next

Wat geweest is, is geweest. Is dit een van die torch ballads waar de tekst op de voorzijde van de hoes over rept?
Voor de derde track gaat het tempo weer omhoog. Is het je ooit opgevallen hoe zorgvuldig de nummers op Planet waves in de juiste volgorde zijn geplaatst? Schuif de cd maar in de speler en klik op shuffle, het album zal een deel van haar kracht hierdoor inleveren.
Tough mama zit vol duistere regels, wendingen vol lust. Neem alleen al die eerste regels
Tough Mama Meat shakin’ on your bones

of wat te denken van
Today on the countryside it was a-hotter than a crotch, I stood alone upon the ridge and all I did was watch.

Planet waves staat niet echt bekend als een album vol poëtische teksten, maar Tough mama is één van de teksten om je tanden in te zetten. Luister en luister nog eens naar Tough mama en schrik niet, dit is één van de verborgen schoonheden in Dylan's oeuvre.
het tempo gaat weer omlaag en de lust gaat weer omhoog:
Hazel, dirty-blonde hair I wouldn’t be ashamed to be seen with you anywhere You got something I want plenty of Ooh, a little touch of your love.

Die lust zit (uiteraard) in de tekst, maar zeker ook in de manier waarop Dylan zingt. Het druipt van zijn stem. Luister naar hoe hij dirty-blonde hair of het Ooh uit bovenstaande citaat zingt.
Wie denkt het ritme gevonden te hebben, up tempo en rustige nummers wisselen elkaar af, grijpt nu mis. Na het rustige Hazel volgt het rustige Something there is about you. En wederom de liefde, wederom gaat het over haar. De liefde is er, maar ook de eerlijkheid, de eerste barstjes in wat nog moet beginnen:

Suddenly I found you and the spirit in me sings Don’t have to look no further, you’re the soul of many things. I could say that I’d be faithful, I could say it in one sweet, easy breath But to you that would be cruelty and to me it surely would be death.

Het laatste nummer is het meest bekende nummer van dit album, het nummer waarvoor menigeen Überhaupt dit album zou aanschaffen, Forever young. Volgens de legende heeft Dylan dit geschreven voor één van zijn kinderen, voor Jakob. Er zal best waar zijn, maar de kunst is om deze wetenschap tijdens het luisteren juist te vergeten, voor even.
Het is mijns inziens maar deels terecht dat Forever young zo'n goede reputatie heeft onder Dylan-liefhebbers. Begrijp me niet verkeerd, Forever young is briljant, maar komt - in mijn oren - het best tot haar recht in de context van het album. Forever young geïsoleerd van de rest van het album draaien, doet niet alleen geen recht aan het album, maar ook niet aan het nummer. Forever young is een deel van een geheel.

May God bless and keep you always, May your wishes all come true, May you always do for others And let others do for you. May you build a ladder to the stars And climb on every rung, May you stay forever young

De zanger van deze regels loopt het risico als sentimentele ouwe zak versleten te worden, maar luisterend naar Forever young komt die gedacht niet in mij op. Het werkt. Dit is met zoveel overgave gezongen, dat ik alle goede intenties van een vader voor zijn kind geloof. Dat ik dit in mijn hoofd meezing, voor mijn eigen kinderen.
En toch, door het tempo, door de muziek, schurkt het tegen het sentiment aan, balanceert het nummer op het randje tussen een Rembrandt en het jongetje met de traan.
En juist om te zorgen dat dat balanceren niet eindigt in het omvallen naar de verkeerde kant, is daar het eind van kant 1, het optillen van de naald uit de groef, het draaien van de plaat en het opnieuw beginnen.
Het opnieuw beginnen met Forever young.
Idem aliter - hetzelfde anders. Zelfde sentiment, zonder het gevaarlijke balanceren.
Briljante keuze om twee keer hetzelfde anders te laten horen.
En dan is het tijd voor kippenvel. Wie beweert dat Dylan niet kan zingen, laat ik Dirge horen. Piano, een beetje gitaar en die stem. Die stem die door intonatie, door het kauwen op de woorden pijn uitdrukt, spijt. Aangeschoten wild.
Op papier zingt Dylan

I hate myself for lovin’ you and the weakness that it showed

een sneer. Op de plaat zingt hij deze woorden wel, maar wie luistert, hoort die sneer niet meer. Alleen pijn, aangeschoten wild dat probeert een manier te vinden om het verlies te plaatsen. Over Dirge moet je niet kletsen, naar Dirge moet je luisteren.
Na de pijnlijke schoonheid van Dirge zal alles dat volgt in het niet vallen. Dan is het maar het beste om het roer volledig om te gooien. Dirge wordt gevolgd door het opgewekt klinkende You angel you. Luisterend naar alleen de melodie, denk ik, vrolijkheid. Een nieuw begin. Muziek voor de lente:

You angel you You’re as fine as anything’s fine. The way you walk and the way you talk It sure plays on my mind.

Alles is helemaal top, ze is geweldig. Ze is alles wat hij wil. Dit is liefde en daar wil hij wel meer van:

If this is love then gimme more And more and more and more and more.

En net wanneer Planet waves zo'n beetje op haar laatste benen loopt, vraagt hij haar nooit afscheid te nemen. Hem niet te verlaten. Heeft hij reden om het afscheid te vrezen? Je zou het bijna denken:

You’re beautiful beyond words You’re beautiful to me You can make me cry Never say goodbye.

En tegen het eind, de laatste paar regels, is het moeilijk voor mij om niet terug te denken aan 1965, aan It's all over now, baby blue:

Oh, baby, baby, baby blue You’ll change your last name, too You’ve turned your hair to brown Love to see it hangin’ down.

En eigenlijk is Planet waves dan afgelopen. nu zou de naald uit de groef omhoog moeten komen. Never say goodbye lijkt de ideale afsluiter voor een album vol cast-iron songs & torch ballads, maar Dylan zou Dylan niet zijn als hij alle logica niet tart, als hij het verwachtingpatroon niet aan gruzelementen slaat.
De naald gaat niet omhoog. De plaat blijft draaien. De leden van the Band hebben de instrumenten al opgeborgen. Alleen Dylan blijft achter met niet meer dan een akoestische gitaar, een mondharmonica en een stem. Wedding song zijn acht keer vier regels over een liefde die al een aantal jaren liefde is. Niet de kalverliefde, maar de liefde die al een aantal malen op de proef is gesteld, de liefde die de eerste barstjes doorstaan heeft en daardoor alleen maar steviger is geworden.
Een liefde die misschien niet volmaakt is, maar wel aangenaam is gebleken. Een liefde die past.
En na het wegsterven van de laatste tonen van Wedding song weet ik eigenlijk niet zo goed wat ik vervolgens moet opzetten. Niets past echt na dit album, behalve hetzelfde album.
En dus begin ik weer van voren af aan.

Aanvulling van Rob:
Tegenwoordig wordt er tegen Planet Waves aangekeken als zijnde de voorloper van Blood On The Tracks. De eerste haarscheurtjes in het huwelijk met Sara. Meer twijfels worden nu zichtbaar dan de enkele die al op New Morning gesteld waren (Time passes slowly). De “lust” getinte songs (On a night like this, Hazel, Tough mama) zouden over vrouwen gaan die niet op Sara lijken. Going going gone en Dirge bevatten al een (begin van) afscheid. En in Never say goodbye, en vooral Wedding song zou Dylan de balans in het huwelijk weer hebben hersteld. Tot aan Blood On The Tracks… Tja, zo zie je maar, dat meerder visies op dit volwaardige album in Dylan’s geweldige oeuvre mogelijk zijn.

Met dank aan Rob voor de aanvullingen en herinneringen!