Where Are You Tonight? – Dylans geruisloze monument uit 1978 - door Jochen Markhorst

Afgelopen maart plaatste Tom hier drie hoofdstukken uit Desolation Row – Dylans poëtische brief uit 1967. Dat waren drie hoofdstukken van mijn uit de hand gelopen poging om een artikel te schrijven over “Desolation Row”. Het leidde uiteindelijk tot een boek met zeventien hoofdstukken (verkrijgbaar via Amazon). Vergelijkbaar verging het een artikel over “Where Are You Tonight? (Journey Through Dark Heat)” – te rijk, te monumentaal om in één artikeltje te persen. Oók een boekje geworden, dus. Engels en Nederlands, net als “Desolation Row”, en ook verkrijgbaar bij Amazon.

Onderstaand “Chanson d’automne”, het inleidende hoofdstuk van Where Are You Tonight? – Dylans geruisloze monument uit 1978. Ik wens u veel leesplezier.

1         Chanson d’automne

I           The Longest Day

De kaartspelende Generaal Von Salmuth (Ernst Schröder), de bevelhebber van de 15. Armee, kijkt tevreden naar de hand die hem zojuist is toebedeeld. “Meine beste Hand heute abend,” straalt hij. Maar daar komt Oberstleutnant Kurt Meyer (Heinz Spitzner) binnen en verstoort het vredige kaarttafereeltje in de knusse, rijk gedecoreerde rooksalon van het Chateau even buiten Tourcoing. De luitenant-kolonel is opgewonden.

“Verzeihung. Herr Generaloberst Von Salmuth: Es ist da!”
“Was ist da?”
“Der zweite Teil des Funkspruchs! Der zweite Vers! Verwunden mein Herz mit eintöniger Mattigkeit!“

Gealarmeerd kijkt Herr Generaloberst op, en ernstig herhaalt zijn overste de dichtregel uit het onderschepte radiobericht. Verwunden mein Herz mit eintöniger Mattigkeit. Het effect van de woorden valt hem wat tegen - de generaal lijkt nu een beetje geërgerd, geërgerd dat hij wordt gestoord op dit cruciale punt in zijn kaartavondje. Zijn blik dwaalt alweer af naar zijn linkerhand, met zijn rechter sorteert hij.

“Herr Generaloberst,” sputtert Meyer, “wir haben die Invasion innerhalb der nächsten vierundzwanzig Stunden zu erwarten!“
Ongeïnteresseerd beveelt Von Salmuth: “Setzen Sie die fünfzehnte Armee in Alarmbereitschaft.“

Een nogal loze maatregel. Het lijkt dan ook een wat al te vrije interpretatie van hetgeen zich op vijf juni in het hoofdkwartier van de SS-generaal afspeelt. Maar, zoals überhaupt het overgrote deel van de monumentale oorlogsfilm The Longest Day (1962) de kwalificatie “docudrama” wel waarmaakt, schijnt het toch echt zo te zijn gegaan.

Ook het onderschepte codebericht is echt. Het is de tweede helft van het openingscouplet van Paul Verlaine’s "Chanson d’automne" uit 1866, een van de beroemdste gedichten in de Franse literatuur:

Les sanglots longs
Des violons
De l'automne
Blessent mon coeur
D'une langueur
Monotone.

De eerste helft van het codebericht, Les sanglots lons / Des violons / De l’automne, is 1 juni uitgezonden en was bedoeld om het Franse verzet te waarschuwen dat D-Day eraan komt. Na het uitzenden van het tweede deel zal de invasie binnen vierentwintig uur starten en weet het verzet dat ze nú met hun sabotage-acties moeten beginnen.

Het gedicht is inderdaad een oogverblindend kunstwerk van een geniaal dichter met een magistrale taalbeheersing. Het bestaat uit drie relatief korte sextetten die inhoudelijk, ritmisch en rijmtechnisch de perfectie benaderen, met als bonus het voor Verlaine kenmerkende spel met klankkleur, onomatopoëtische effecten en muzikaliteit. Op een perfecte vertaling bijten ambitieuze vertalers zich nu al anderhalve eeuw de tanden stuk, maar Dylan zal het werk wel via de - erg knappe - vertaling van Arthur Symons (1902) kennen, "Autumn Song”:

When a sighing begins
In the violins
Of the autumn-song,
My heart is drowned
In the slow sound
Languorous and long

Echo’s van Verlaine’s oeuvre zijn verspreid over Dylans catalogus te horen, van "Just Like Tom Thumb’s Blues" en "Gates Of Eden" uit 1965 tot "Ain’t Talkin’" uit 2006. Verlaine krijgt een name-check in "You’re Gonna Make Me Lonesome When You Go" en in interviews noemt Dylan het werk van de Fransman als voorbeeld van de poëzie die hij absorbeerde, in die eerste, vormende jaren in New York;

“I stayed at a lot of people’s houses which had poetry books and poetry volumes and I’d read what I found... I found Verlaine poems or Rimbaud.”
(Jeff Rosen interview voor No Direction Home, 2005)

Vertaler Symons moet noodgedwongen afzien van de brille en de muzikaliteit van specifiek Franse woordcombinaties - de doodsheid van feuille morte valt nu eenmaal niet te evenaren met een correcte vertaling van het begrip, net zoals het Engelse violins nu eenmaal een andere klankkleur heeft dan het Franse, resonerende violons. Symons kiest er terecht voor om in elk geval het ritme en vooral het rijmschema te handhaven, het bij de Fransen populaire aabccb-rijmschema.

II          Little Miss Sue

In de Franse literatuur is de vorm al sinds de zestiende eeuw, sinds Ronsard, geliefd. Victor Hugo schrijft veel gedichten in deze zogeheten Spaanse sestetten, Charles Leconte de Lisle is een fan en Verlaine grijpt ook vaker ernaar. Daarbuiten, buiten de Franse literatuur, dringen de aabccb-sextetten maar mondjesmaat door.

De Engelsen vinden het kennelijk passender voor nursery rhymes, voor kinderversjes. Zoals de antieke klassieker "Little Miss Muffet" (bekender als "Along Came A Spider") uit de zeventiende of achttiende eeuw:

Little Miss Muffet
Sat on a tuffet,
Eating her curds and whey;
There came a big spider.
Who sat down beside her
And frightened Miss Muffet away

Afgezien van een paar uitzonderingen - Alfred Noyes’ "The Highwayman" uit 1906 bijvoorbeeld - duurt het tot 1969 voordat de vorm weer komt bovendrijven. Johnny Cash’s wereldhit "A Boy Named Sue", geschreven door Shel Silverstein, bestaat uit tien “Spaanse sestetten” (de Engelsen noemen het “tail-rhyme stanza”):

And he said, "Son, this world is rough
And if a man's gonna make it, he's gotta be tough
And I know I wouldn't be there to help ya along
So I give ya that name and I said goodbye
I knew you'd have to get tough or die
And it's the name that helped to make you strong"

Definitieve status in de liedcultuur krijgt de tail-rhyme stanza uiteindelijk na 1984, als Leonard Cohens "Hallelujah" begint door te dringen tot de canon. Voor het lied, dat Cohen naar eigen zeggen nooit heeft kunnen voltooien, schrijft de Canadese bard meer dan tachtig coupletten - allemaal Spaanse sestetten. 

Tussendoor, in 1978, schrijft Dylan zijn magistrale finale voor Street Legal, het ondergewaardeerde "Where Are You Tonight? (Journey Through Dark Heat)". De officiële publicatie van de liedtekst, in Lyrics en op de site, verhult de “ware” vorm van de tekst:

There’s a long-distance train rolling through the rain
Tears on the letter I write
There’s a woman I long to touch and I miss her so much
But she’s drifting like a satellite

Maar de voordracht laat geen twijfel erover bestaan:

There’s a long-distance train
Rolling through the rain
Tears on the letter I write
There’s a woman I long to touch
And I miss her so much
But she’s drifting like a satellite

… dezelfde vorm als Verlaine’s "Chanson d’automne", als "Little Miss Muffet" en als "A Boy Named Sue". Zesregelig couplet, rijmschema aabccb - tail-rhyme stanza. Eenzelfde “hervorming” is bij elk van de tien coupletten door te voeren; het zijn écht Spaanse sestetten.

III         There’s a train

Waarom Dylan de Dichter die klassieke vorm verdoezelt door de tekst anders op te maken dan de voordracht onthult, is in eerste instantie onduidelijk. Hij doet het vaker, in elk geval; op dit album bij "No Time To Think" bijvoorbeeld - en daar blijkt hij zowel de structuur als de “verhullende” opmaak van T.S. Eliot kattengedichten uit Old Possum's Book of Practical Cats te kopiëren.

Duidelijk is wel dat de dichter de strenge vorm gebruikt om een eenheid te suggereren. Behalve de tien sextetten houden ook de drie refreinachtige brugcoupletten zich aan eenzelfde strakke vorm: vijfregelige stanza’s, rijmschema aaabb, en het laatste woord is telkens tonight.

Ter onderstreping van die suggestie van eenheid, wordt ook de begeleidende muziek ingeklemd in een strak, weinig avontuurlijk akkoordenschema. Twee akkoorden slechts (C en F) onder de sextetten, een gewoon bluesschemaatje (G-C-F) onder de drie “refreinen”, opgeleukt met een prettig dalende akkoordprogressie (F-Em-Dm-C), zeer toepasselijk onder “and she winds back the clock” en “as her beauty fades”.

Dezelfde akkoorden, trouwens, als in "Like A Rolling Stone" (“now you don’t talk so loud”).

Inhoudelijk is er slechts een vage eenheid te ontwaren; in de eerste sextetten worden gesluierde observaties over een she gedeeld, in de laatste drie sextetten verschuift het perspectief. Daar wordt de she (vermoedelijk) rechtstreeks aangesproken en verandert dus in een you.

Dylan de Verteller kiest voor een mozaïekachtige structuur, vergelijkbaar met songs als "A Hard Rain’s A-Gonna Fall" en "Desolation Row". Vrij nadrukkelijk zelfs: acht versregels beginnen met “There’s a…“, dus met de formule waarmee een getuige verslag doet van zijn observaties. Én met de epiek suggererende trucs die we al kennen uit songs als "Shelter From The Storm" en "Visions Of Johanna". In dit geval door de filmische opening, het wide-shot dat een film-noirachtig verhaal belooft:

There’s a long-distance train rolling through the rain
Tears on the letter I write.