ALS DYLAN JE RAAKT, RAAKT HIJ JE DIEP - door Ed van Tellingen

Vlak nadat bekend werd gemaakt dat Bob Dylan de Nobelprijs voor de literatuur 2016 krijgt, stuurde Ed van Tellingen mij onderstaand artikel. Tot mijn grote spijt plaats ik dit stuk - door omstandigheden  - nu pas op de blog. Mijn excuses daarvoor.
Onderstaand artikel werd eerder in Dagblad van het Noorden gepubliceerd.

ALS DYLAN JE RAAKT, RAAKT HIJ JE DIEP
De naam van Bob Dylan zong al jaren rond voor de Nobelprijs voor de Literatuur. Maar dit jaar was het opvallend stil. En juist nu krijgt hij de prijs. Een 75-jarige singer/ songwriter, eeuwig op tournee. ,,I’m just a story-teller.’’

Door ED VAN TELLINGEN

"Bob freed your mind the way Elvis freed your body.’’ Korter en kernachtiger kan het werk van Dylan niet gekarakteriseerd worden en Bruce Springsteen zei het bij de introductie van Bob Dylan in de Rock And Roll Hall Of Fame in 1988. Zoals Elvis Presley het lichaam bevrijdde uit het keurslijf van de jaren vijftig, zo deed Dylan dat met de geest. Zoiets.

Zoete liefdesliedjes genoeg, ook in de jaren zestig, en zeker ook nog in de eerste jaren van The Beatles toen ze de wereld veroverden. Zonder de invloed van Dylans klassieke trio uit de jaren zestig (Bringing It All Back Home, Highway 61 Revisited en Blonde On Blonde) hadden ze waarschijnlijk nooit de oversteek kunnen maken naar hun klassieke drieluik Rubber Soul, Revolver en Sergeant Pepper. Het is maar een voorbeeld. Om Springsteen nog even aan te halen: ,,Tot op de dag van vandaag hangt de schaduw van Bob Dylan over alle grote rockmuziek die wordt gemaakt.’’

Gisteren kreeg de singer/songwriter van ruim 600 songs de Nobelpijs voor de Literatuur, omdat hij, aldus de jury, niet alleen poëzie maakt voor het oor, maar ook werk dat heel goed te lezen is. Dat is mooi, maar zeg ik: wie alleen zijn teksten leest en daarbij niet de stem en muziek hoort die al die zinnen hun plek geven in het lied, gaat voorbij aan de ziel van zijn songs.

Want Bob – ja gewoon Bob, of Bobby en getverderrie niet HisBobness – is in mijn ogen vooral een jongleur en trapezewerker. De charme zit ‘m nu net in de lenigheid van tekst en muziek waarmee hij al zijn zinnen – hoe poëtisch en cryptisch ook – nog met vier pootjes doet landen in het lied. Zijn frasering is formidabel.

Wat zou ik kunnen toevoegen aan de vele strekkende meters boeken die over Dylan zijn geschreven? Wat heb ik meer te zeggen dan die Dylankenners over de hele wereld die eeuwig op zoek zijn naar het geheim van de enigmatische Dylan. En daarin nooit helemaal slagen. Of zoals een Brits journalist in 2006 opmerkte: His interviews are often as revealing as Victorian swimwear.

Dat kan ik vertalen, maar juist dat Engels typeert Dylan meer dan elke hampelige vertaling ook. Dat geldt zelfs voor muzikant/schrijver Ernst Jansz die in zijn boek Dromen van Johanna een twaalftal Dylan-songs vertaalde. Hij deed dat knap en respectvol.

Ik heb hem die Nederlandse vertalingen horen zingen. Zijn vertolkingen van een aantal klasssiekers zijn gloedvol. Van Desolation Row (De Verlorenstraat), Visions Of Johanna (Dromen van Johanna), Every Grain Of Sand (Iedere Korrel Zand), A Hard Rain’s Gonna Fall (Zware regen) tot aan Sad Eyed Lady Of The Lowlands (Droeve dame van het laagland). Maar sorry, want Jansz is natuurlijk een groot musicus, het blijft rommelen in de marge. De sprankeling verdwijnt, de geest sterft een abrupte dood Wat brengt Dylan in mij teweeg?

Is dat interessant? Ik verschuil me graag achter Joan Baez, de folkzangeres met wie Dylan in de vroege jaren zestig triomfen vierde. In 2004 zegt ze: There are many people who do not react to Dylan at all, but when he touches you, he touches deep. Kortom, àls hij je raakt, dan raakt hij je diep. Dat is het antwoord.

Mijn muzikale smaak waaiert alle kanten uit. Van puur klassiek tot rafelige Britpop, van de Nederlandse Bachvereniging van Jos van Veldhoven tot aan het spektakel van Lowlands. Maar even kort door de bocht: Dylan vormt daarin het ijkpunt, de alpha en omega van de populaire muziek. Plat gezegd, de Johann Sebastian Bach van de popmuziek of, om de liefhebbers van louter klassieke muziek een beetje te jennen, Bach was de Bob Dylan van zijn tijd. Het maakt mij lichelijk onverdraagzaam naar mensen die zeggen te houden van popmuziek, maar Dylan helemaal links laten liggen. Ik kan daar niet bij. Het is alsof je zegt dat je een groot liefhebber bent van klassieke muziek, maar alleen niet houdt van Bach of Mozart.

Elke dag moet ik Dylan wel even horen. Het liefst op een bootleg (illegale opname) van een concert. Omdat juist op die concerten (gejat van Dylan) the ghost of electricity howls in the bones of your face. Daar gebeurt het. Tijdens het concert. In het veld. Op het podium. En zo’n zin moet je niet vertalen. Afblijven.

Het zijn juist dit soort zinnen die de eerbiedwaardige jury van de Nobelprijs voor de Literatuur zullen hebben verleid. Zoals het de Beat Generation uit de jaren vijftig en zestig was die Dylan weer inspireerde. Denk aan namen als Jack Kerouac, Allen Ginsberg en William S. Burroughs; zij maakten indruk met hun gedichten en boeken. Allen Ginsberg is zelf nog te zien op het beroemde filmpje van Subterranean Homesick Blues (1965), de moeder van alle video-clips waarop een bijna rappende Dylan de woorden van zich af smijt.

Wat de vraag oproept: welke Dylan wenst u? De piepjonge Dylan, de protestzanger die naast Martin Luther King stond; de frêle Dylan die met Joan Baez het koningspaar van de folkmuziek vormde; de introverte Dylan die Johnny Cash frappeerde; de revolutionaire en elektrisch geladen Dylan die voor Judas werd uitgemaakt of toch maar kiezen voor de opeens doorsnee ‘Nashville Skyline country-Dylan’?

Zoveel smaken, zoveel Dylans. Trek maar een laatje open. De Forever Young-Dylan wellicht (met The Band, ook al zo’n muzikaal monument) of houden we het bij rootsmuziek van John Wesley Harding, een album dat het fundament vormt voor alle americana-muziek die erachter weg kwam. En hé, daar is dat vermaledijde gospel-laatje uit de jaren 1979-1981 waarin Dylan als bekeerde christen zijn fans tot razernij bracht.

Dylan, die al vele jaren nauwelijks een woord zegt tijdens een concert, houdt lange preken tijdens zijn gospeltours. Zelfs Bono verbleekt erbij. Die preken zijn stomvervelend, maar tijdens zijn hele carrière zingt Dylan nergens zo gedreven en begeesterd als hier. Een hartekreet: het is een schande dat Columbia/Sony nog nooit een paar van deze concerten officieel heeft uitgebracht. Het blijft enigszins behelpen met illegale opnames, hoewel de opnamekwaliteit soms verbluffend goed is.

De gospel-Dylan is – ik beken – een van mijn favoriete Dylans. Ik houd van Slow Train Coming (1979), waarin we een uiterst kwetsbare Dylan voorbij horen komen. Zo’n nummer als I Believe In You staat in mijn toptien van Dylan-songs. Die ‘You’ kan God zijn, maar even zo goed een geliefde of een kind. Zo troostrijk en helend kan Dylan zijn.

In de jaren negentig keert Bob Dylan terug aan het front. Hij brengt, tot op de dag van vandaag, weer albums uit die steevast vier en soms vijf sterren scoren bij de muziekrecensenten. Zijn stem? Moet ik daar nog iets van zeggen? Elke periode in zijn carrière kent haar eigen Dylan en de stem die daarbij hoort. De stem vergruist, maar het is een stem die niet is los te weken van de tekst, de muziek en The Great American Songbook die Dylan als geen ander heeft opgezogen. Wat wil je eigenlijk van een 75-jarige die duizenden concerten heeft gegeven. En ook deze dagen weer on the road is in zijn Never Ending Tour. Zijn songs staan op een sterk fundament van historie en traditie en dat feit domineert zijn gehele oeuvre.

In de slipstream van de Nobelprijs voor de Literatuur zal opnieuw een lawine aan publiciteit neerdalen op de man die in de strenge winter van 1961 nog als jongen neerstreek in Greenwich Village New York. Om daarna nooit meer uit beeld te verdwijnen. ,,God, I’m glad I’m not me’’, dat zei hij al in de jaren zestig toen de roem hem bijna plette. ,,I’m just a storyteller, I’m just a song and dance man.’' Dat is de kern, de rest is allemaal bijzaak.