Only A Pawn In Their Game (1964) - door Jochen Markhorst

Only A Pawn In Their Game (1964)

De wereld is een speeltoneel
Elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel

Befaamde dichtregels van Joost van den Vondel uit 1637, maar zelfs in die tijd al niet origineel. Een kleine veertig jaar daarvoor, bijvoorbeeld, schrijft Shakespeare in As You Like It:

All the world’s a stage,
And all the men and women merely players;
They have their exits and their entrances,
And one man in his time plays many parts

… waarmee de Engelse bard feitelijk herkauwt wat hij een paar jaar daarvoor in The Merchant Of Venice ook al laat zeggen:

I hold the world but as the world, Gratiano;
A stage where every man must play a part.

En daarvoor al heeft Erasmus bedacht: “Wat is het geheele menschelijke leven toch anders dan een tooneelstuk, waarin allerlei menschen, het gelaat met allerlei maskers bedekt, op de planken komen en ieder zijn rol speelt, totdat de leider hen van het tooneel wegvoert?” (Lof der Zotheid, 1511), maar Shakespeare heeft de fatalistische wijsheid waarschijnlijk aan Petronius te danken. Diens quod fere totus mundus exerceat histrionem (‘bijna de gehele wereld speelt toneel’) is het motto boven de voordeur van Shakespeares theater, The Globe.

Dylans afgeleide, slechts een pion in het spel, is een iets cynischer variant op deze nogal pessimistisch stemmende metafoor. Immers, het ontkent het grootste geschenk van de Schepper, het bestaan van een Vrije Wil. Dat vergelijkbare, maar venijnigere beeld van een speelpion die door hogere machten heen en weer wordt geschoven is op zich ook niet al te revolutionair (de vergelijking met schaken ligt nogal voor de hand, zeker in oorlogsdrama’s en in spionageromans), maar is in deze context, in een sociologische aanklacht, een tamelijk briljante, en beklemmende, vondst.

De aanleiding voor “Only A Pawn In Their Game” is bekend en wordt ook expliciet genoemd, in de eerste regels;

A bullet from the back of a bush took Medgar Evers’ blood
A finger fired the trigger to his name

De zwarte burgerrechtenactivist Medgar Evers wordt op 12 juni 1963 op lafhartige wijze, terwijl hij thuis uit de auto stapt, in zijn rug geschoten door de blanke racist Byron De La Beckwith, en sterft even later in het ziekenhuis.

Dylan heeft in deze dagen nog geen allergische reactie op etiketten als ‘protestzanger’ en ‘voorvechter van de burgerrechtenbeweging’, van zijn reputatie als sociaal bevlogen activist, dus vermoedelijk nog diezelfde week schrijft hij zijn lied erover, drie weken later zingt hij het voor het eerst publiekelijk, tijdens een politieke bijeenkomst in Mississippi.

Het levert hem aandacht van de New York Times (7 juli 1963, pagina 43) op. Met nogal wat redactionele missers, helaas. Onder het kopje ‘NORTHERN FOLK SINGERS HELP OUT AT NEGRO FESTIVAL IN MISSISSIPPI’ staat dat Pete Seeger wordt begeleid door Theodore Bikel en ene Bobby Dillon, ‘die net als meneer Seeger blank zijn’. Een van de populairste liedjes van die dag is dan wel “Only A Pawn In Their Game”, maar wordt toegeschreven aan een ‘lokale zanger’:

Joining Mr Seeger in leading the songfest, in which most of the audience joined at one time or another, were Theodore Bikel and Bobby Dillon, who, like Mr. Seeger, are white. There was also a Negro trio, the Freedom Singers, from Albany, Ga. All paid their own expenses for the trip and sang without a fee.
One of the more popular songs presented by a local singer was one dedicated to Medgar W. Evers, the Mississippi field secretary of the National Association for the Advancement of Colored People, who was slain last month in Jackson, Mississippi. A Greenwood man, Byron de La Beckwith, has been indicted in the shooting.

The refrain of the song was that the man who shot Mr Evers didn't know what he was doing and should be forgiven: "He's only a pawn in their game."

… en de inhoudelijke analyse is ook al niet te scherp. In het refrein wordt verteld dat de moordenaar ‘niet wist wat hij deed’ en dat hij ‘moet worden vergeven’, denkt de verslaggever uit New York. Een stagiair vermoedelijk.

De bijzondere kracht van dit lied is nu juist dat de dichter een individu-overstijgende ballade over een weerzinwekkende moord weet te schrijven. Finger-pointing misschien, maar de dichter wijst zijn vinger niet naar een wrede moordenaar, naar een noodlottig slachtoffer van omstandigheden of naar een meelijwekkende pineut, zoals in topical songs als “The Death Of Emmett Till”, “Ballad Of Hollis Brown” of “The Lonesome Death Of Hattie Carroll”. In dit lied blijft het slachtoffer een symbool, een archetype. Over Medgar Evers komt de luisteraar verder niets te weten; de moordenaar schiet niet een individu neer, maar een name – hij kent zijn slachtoffer niet, maar weet alleen waarvoor die symbool staat. Na die eerste twee regels concentreren zich de volgende tweeënveertig regels op het lot van de moordenaar, die overigens geen naam heeft of krijgt (‘he ain’t got no name’). Ook van hem maakt de schrijver een archetype. Dit is een inwisselbare pion die de regels van het spel volgt, zonder daarover zeggenschap te hebben – vandaar dat niet hij to blame is, maar deze maatschappij, deze cultuur, deze set van waarden en normen.

Het is een intelligente, scherpe sociologische analyse, onderkent ook reisgenoot Pete Seeger (in Mojo 100 Greatest Dylan Songs #49, september 2005):

“Het liedje zegt dat het niet genoeg is om alleen maar de moordenaars in de gevangenis te gooien. Het gaat over het beëindigen van dat hele spel van segregatie. Het was het eerste lied dat ik hoorde dat de positie van de zwarte veldarbeiders verbond met die van de arme blanken in het zuiden.”

Dát, dat vermogen om een incident te zien als een symptoom, en als illustratie voor maatschappijkritiek te gebruiken, is een van de dingen die Dylan zojuist heeft geleerd van Bertolt Brecht. Zoals we uit zijn eigen Chronicles en uit Suze Rotolo’s A Freewheelin’ Time kunnen opmaken, heeft de voorstelling Brecht On Brecht een verpletterende indruk gemaakt op de jonge bard. Alleen al aan het lied “Pirate Jenny” wijdt Dylan vijf bladzijden in zijn autobiografie, waarbij hij stelt dat hij vanaf nu songs “totaal beïnvloed door Pirate Jenny” probeert te schrijven. Maar de rest van de voorstelling heeft hij ook goed opgelet. Brecht On Brecht is een soort ‘best of Bertolt Brecht’, vakkundig samengesteld door de legendarische dramaturg en Brechtkenner George Tabori. Behalve uit liederen bestaat het stuk uit fragmenten uit toneelstukken, gedichten en essays. En Dylan zal instemmend geknikt hebben bij wijsheden als

When nothing is right in the right places , you've got disorder.

en

I am a playwright. I show you
What I have seen. In man's markets
I have seen how man is bought and sold.
This is what I show you, I the playwright.

… zoals Dylan, vermoedelijk bewust, Brechts stijl van dichten in zich heeft opgenomen; Brecht houdt de luisteraar wakker door Verfremdungseffekte, door de verwachtingen van de luisteraar te frustreren. Stilistisch bereikt de schrijver dat met trucjes die de lieddichter Dylan hier kopieert: door af en toe niet te rijmen, het aantal versregels per couplet willekeurig te variëren en door op onverwachte momenten opzettelijk het metrum te veranderen.

Technisch is het dan ook een ‘moeilijk’ lied en het wordt dus ook vrijwel nooit gecoverd. De durfal die zich toch eraan waagt doet het óf a capella, of probeert het lied ‘glad’ te trekken, probeert met een beetje gesjoemel goed uit te komen. Het obscure Lenny Nelson Project, bijvoorbeeld (1988), en een sympathieke Alison Lewis tijdens een Medgar Evers herdenking in 2014, en de beste, Black Crowe Rich Robinson op de soundtrack voor de opmerkelijke documentairefilm The People Speak (2009) – door af en toe een lettergreep over te slaan of toe te voegen, vooral bij de eerste twee regels van elk couplet, komen ze dan toch nog wel ongeveer ‘kloppend’ uit.

Ongemakkelijk, net zoals het lied ook bedoeld is natuurlijk. Episch, maatschappijkritisch, intelligent, hoekig, ongemakkelijk… “Only A Pawn In Their Game” is beslist het meest Brechtiaanse lied in Dylans oeuvre, meer nog dan de carbondoorslag “When The Ship Comes In”. En als Dylan de song op 28 augustus speelt tijdens de March on Washington, waar Dr. Martin Luther King zijn befaamde I have a dream-speech houdt, is de hele wereld zijn speeltoneel.