All Along The Watchtower (1967) - door Jochen Markhorst


 All Along The Watchtower (1967)

De karige instrumentatie en de ouderwetserige, eenvoudige songstructuren van The Basement Tapes neemt Dylan mee naar Nashville, waar hij in oktober 1967 na anderhalf jaar afwezigheid weer eens een heuse studio betreedt om aan een heus album te werken. Dat wordt John Wesley Harding, Dylans achtste LP. Het grote verschil met die Basement Tapes zit ’m in de teksten. De liedjes in de kelder worden veelal ter plekke bij elkaar gefantaseerd, zijn nonsensicaal, grappig, gedragen ("I Shall Be Released"), vrolijk en zelfs kinderlijk. Voor de teksten van John Wesley Harding is Dylan gaan zitten – daaraan is geschaafd, die zijn al geschreven ruim vóór de opnames – overigens een ongebruikelijke werkwijze voor de bard.

Net als op Blonde On Blonde zijn de teksten nog steeds suggestief en ongrijpbaar, maar óók veel preciezer, kordater en schijnbaar begrijpelijker. “Ik probeer niet teveel woorden te gebruiken,” zegt Dylan in een interview in 1968, “er zitten geen gaten in de versregels. Er is geen opvulling. Elke regel betekent iets.” De versieringen uit liedjes als "Visions Of Johanna" en "Desolation Row" vermijdt Dylan nu – elke metafoor, alle beelden, zijn volgens zijn zeggen functioneel. Maar ook al is de poëzie nu precies, beknopt, af – het blíjft meerduidig.

Het is Kafka. De Kafka die al in 1898 een voorstelling heeft van de literatuur die hij wil schrijven: de werkelijkheid realistisch beschrijven, maar tegelijkertijd als een ‘zwevend niets’, als een duidelijk waargenomen droom, dus als een realistisch waargenomen irrealiteit (het zogeheten Laurenziberg-Erlebnis, dat hij in zijn Aufzeichnungen aus dem Jahre 1920 noteert). En, net als Kafka, schuwt Dylan de verwijzingen naar en het taalgebruik van het Oude Testament niet.

Moeder Beatty Zimmerman bevestigt dat haar Bob in die tijd veel in de Bijbel bladert. Die ligt altijd open, op een standaard in de woonkamer, en Bob “staat constant op, loopt er heen en zoekt weer iets na.” Duidelijke, aanwijsbare Bijbelreferenties zijn hier echter eigenlijk niet. In het boek Jesajah (20 en 21) vinden we een paar beelden terug (de barefoot servant, een paar ruiters, een leeuw en een watchtower), maar zonder verdere relatie met de songtekst. Het is overigens een inspirerend hoofdstuk, kennelijk; het ‘vervolg’ van Harper Lee’s meesterwerk To Kill A Mockingbird, dat in 2015 wordt gevonden, heet Go Set A Watchman - ook al een citaat uit Jesaja 21.

Het verband tussen het Bijbelboek en Harper Lee’s jeugdwerk (het is feitelijk Lee’s eerste werk, het werk waaruit Mockingbird uiteindelijk werd gedestilleerd) is vrij eenvoudig aanwijsbaar. Dat lukt niet met "All Along The Watchtower". Een klik met Kafka, met een verhaal als Der Aufbruch (“Het Vertrek”), is duidelijker:

Ik beval mijn paard uit de stal te halen. De knecht begreep mij niet. Ik ging zelf naar de stal, zadelde mijn paard en besteeg het. In de verte hoorde ik trompetgeschal, ik vroeg hem wat dat te betekenen had. Hij wist van niets en had ook niets gehoord. Bij de poort hield hij mij tegen en vroeg: “Waarheen rijdt mijn Heer?” “Ik weet het niet”, zei ik, “als het maar weg is, weg van hier, almaar weg van hier, alleen zo kan ik mijn doel bereiken.” “Je kent dus je doel”, vroeg hij. “Ja”, antwoordde ik, “ik zei het toch ‘weg-van-hier’ – dat is mijn doel.” “Je hebt geen mondvoorraad mee”, zei hij. “Die heb ik niet nodig”, zei ik, “de reis is zo lang, dat ik toch zal verhongeren als ik onderweg niets vind. Een mondvoorraad zal mij niet kunnen redden. Het is gelukkig een waarlijk ontzaglijke reis.”

Het miniatuurtje illustreert in het klein de magische kracht van Kafka’s langere verhalen en romans. Heldere, eenvoudige zinnen, doorzichtig, toegankelijk taalgebruik, waardoor de geslotenheid van de inhoud in eerste instantie niet doordringt. Het onbehagen kruipt gaandeweg op - iets klopt er niet. Pas bij herlezing valt op: inhoudelijk sluit geen enkele zin logisch aan op de vorige. De knecht begrijpt hem niet? Hij begrijpt “Haal mijn paard” niet? Vreemd. Net zo vreemd als de reactie van de heer dáárop: hij gaat zelf naar de stal. En zo gaat het verder; op de ene ongerijmdheid volgt de andere. De knecht houdt zijn meester tegen en tutoyeert hem, de meester laat zich tegenhouden en geeft nog antwoord ook - en ook dat antwoord spoort weer niet met zijn eigen, volgende antwoord.

Kafka maakt hier tamelijk expliciet wat de premisse is van zijn grote werken: het weglaten van context. We zullen nooit weten hoe en waarom Gregor Samsa in een kever verandert (Die Verwandlung), net zomin als er onthuld wordt waarom Josef K. wordt gearresteerd of waarvan hij wordt beschuldigd (Der Prozeß).

Dylan de Dichter grijpt in deze fase van zijn scheppen naar eenzelfde procedé. Kraakhelder taalgebruik, korte, ongecompliceerde zinnen, maar het narratief is door het ontbreken van context ontoegankelijk, onwezenlijk; als een droom, als een realistisch beschreven irrealiteit.
De joker ervaart de situatie waarin de dief en hij zich bevinden kennelijk als bedreigend, of in elk geval toch onbehaaglijk, maar de context blijft voor de lezer/luisteraar buiten beeld - wij krijgen alleen maar verwarring vergrotende, vermoedelijk metaforische hints over de omstandigheden. Zijn wijn wordt opgedronken door zakenlieden, landarbeiders spitten zijn grond om.
Ook de troostende woorden van de dief zijn in deze werkelijkheid ongetwijfeld relevant, maar voor de lezer extra beklemmend: this is not our fate. “This”? Wat is dit? We zullen het niet weten. De camera zwenkt, in de verte komen twee ruiters aan - of zijn dat de joker en de dief, en begint hier de flash-back?

Anderen vinden wel degelijk Bijbelse verwijzingen (Openbaringen is populair), of kunnen biografisch interpreteren. De zakenlui die zijn wijn drinken zijn dan de platenbonzen die met Dylans verdiensten aan de haal gaan, bijvoorbeeld, de ploegers die ‘in zijn aarde graven’ zijn de artiesten die proberen Dylan te imiteren. En de onvermijdelijke dagboekgravers, die weer iets met Sara, Joan Baez of gerommel met andere vrouwen (de wildcats) eruit weten te wringen. Versregels worden gehusseld op instigatie van Dylan zelf, die in het interview met John Cohen (1968) over deze song zegt: “Here we have the cycle of events working in a rather reverse order” - het derde couplet is dan dus “eigenlijk” het eerste.
Een filmliefhebber wijst op de wel erg toevallige overeenkomsten met de openingsscene van het monumentale The Good, The Bad and The Ugly (Sergio Leone, 1966); daar naderen uit de verte inderdaad twee ruiters, en ja, de wind huilt en een beest (wildcat?) grauwt agressief.

Dave Van Ronk, die Dylan goed kent, al sinds diens eerste stappen in de folkscene van New York, heeft minder illusies: “Na een tijdje kreeg Dylan door dat hij alles kon maken – hij was Bob Dylan en iedereen accepteerde alles wat hij schreef. Dus hij kon zoiets als "All Along The Watchtower" doen, waarvan alleen al de titel fout is: een wachttoren is geen weg of muur, je kunt niet “langs de wachttoren” staan.”
Hetgeen ook wel nieuwsgierig maakt naar de mening van Dave over Kafka’s bekendste parabel Vor dem Gesetz, uit de roman Der Prozeß (1925). Daarin wacht een volhardende plattelander jaren en jaren ‘voor de Wet’, want een onvermurwbare poortwachter kan hem ‘nog niet’ toelaten.
Waarschijnlijk vindt meneer Van Ronk alleen al de titel fout; “je kunt niet ‘voor de Wet’ staan.”

Dylans toonzetting en instrumentatie zijn perfect. Drie akkoorden (in het ongecompliceerde schema Am-G-F), drums, bas en een gitaar en een onheilspellende, lugubere harmonicapartij. Net als de tekst belooft de muziek een climax, een alles verklarende apotheose, die net als in de tekst nooit komt.
De meeste covers, en dat zijn er véél, bezwijken onder de spanning en monden wél in een climax uit, brengen kunstmatige spanningsbogen aan (het stapsgewijs toevoegen van instrumenten en melodielijntjes per volgend couplet is bijzonder populair), maken een vertellende symfonie ervan.
Niks mis mee overigens - "All Along The Watchtower" is onverwoestbaar, elke cover heeft wel een aantrekkingskracht. Als niet op emotioneel, dramatisch niveau, dan toch op zijn minst op fysiek gebied: het is een geliefde meeswinger en headbanger.

Multi-inzetbaar ook, blijkbaar. De song wordt in tientallen films gebruikt, geciteerd in literatuur, kranten en in graphic novels, duikt op in videogames (in Ghost Recon, Just Cause 3 en in Mafia III, bijvoorbeeld), de versie van Hendrix is samen met Creedence’s "Fortunate Son" onvermijdelijk in Vietnamdocumentaires, het lied en de liedtekst spelen een sfeer- of zelfs dialoogsturende rol in televisieseries als Lucifer, The Young Pope en vooral Battlestar Galactica en het is al een halve eeuw een klassieker die honderden, nee duizenden keren is gecoverd; van de Olympus (U2, Clapton, Neil Young) via de Toren van Babel (de song is in elke denkbare taal vertaald) tot aan de schoolbandjes in de fietsenkelder: iedereen die een gitaar kan vasthouden is wel eens bezweken.


De ultieme cover is uiteraard de versie van Jimi Hendrix. Ook Dylan erkent dat die versie krachtiger is dan zijn origineel. Die erkenning heeft hij niet alleen uitgesproken (in de liner notes bij Biograph, bijvoorbeeld), maar demonstreert hij tot op de dag van vandaag – Dylan speelt "All Along The Watchtower" meestal á la Hendrix. En dat doet hij vaak: honderden en honderden concerten heeft hij ermee afgesloten, het is zijn meestgespeelde live-nummer (ruim tweeduizend keer).
De tekst van dit lied verandert hij trouwens nooit.
  
“There must be some way out of here,”
said the joker to the thief
“There’s too much confusion,
I can’t get no relief
Businessmen, they drink my wine,
plowmen dig my earth
None of them along the line
know what any of it is worth”

“No reason to get excited,”
the thief, he kindly spoke
“There are many here among us
who feel that life is but a joke
But you and I, we’ve been through that,
and this is not our fate
So let us not talk falsely now,
the hour is getting late”

All along the watchtower,
princes kept the view
While all the women came and went,
barefoot servants, too
Outside in the distance
a wildcat did growl
Two riders were approaching,
the wind began to howl


Geen opmerkingen: